СОЗАҚ АУДАНЫНЫҢ ЭКОТУРИЗМІ: ТАБИҒАТ ПЕН МӘДЕНИЕТ ТОҚАЙЛАСҚАН ӨҢІРІ

Бұл үрдіс еліміздің әрбір аймағына жаңа мүмкіндіктер сыйлап, аймақтық дамуға тың серпін беруде. Осындай әлеуеті жоғары өңірлердің бірі – Түркістан облысына қарасты Созақ ауданы.

Шөл мен дала, тау мен жазық алқаптарды қамтитын Созақ өңірі – экотуризмге қолайлы табиғи ресурстары, бай тарихи мұрасы және тұрғындардың экологиялық мәдениетімен ерекшеленеді. Бұл мақалада біз Созақ ауданының экотуризм саласындағы мүмкіндіктерін, бүгінгі жай-күйін және болашағын талдаймыз.

ЭКОТУРИЗМНІҢ МӘНІ МЕН МАҢЫЗЫ

Экотуризм – қоршаған ортаға зиян келтірмей, табиғи ресурстарды сақтау мен жергілікті халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған туризм түрі. Бұл – табиғатты тамашалау ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортаға деген жауапкершілік пен мәдени мұраларды құрметтеу арқылы жүзеге асатын саналы саяхат.

Созақ ауданында табиғат пен тарихтың сабақтастығы айқын көрінеді. Ескі керуен жолдары, жартасты шөлдер, тұзды көлдер мен сирек өсімдіктер – экотуризмнің негізгі нысандары бола алады. Бұл бағыт ауыл шаруашылығы мен экологиялық білім беру салаларын да қатар дамытудың мүмкіндігін береді.

ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ТАБИҒИ РЕСУРСТАРЫ

Созақ ауданы географиялық жағынан ерекше орналасқан. Ол Бетпақдала шөлінің оңтүстігі мен Қаратау жотасының батыс бөктерін қамтиды. Бұл өңірде шөлейт пен далалық белдеулер қатар орналасып, биологиялық әртүрлілік қалыптасқан.

Ауданның климаты құрғақ, жазы ыстық, ал қысы жұмсақ. Бұл табиғи орта көптеген эндемикалық өсімдіктер мен жануарлардың өмір сүруіне қолайлы жағдай жасайды. Қаратау баурайында кездесетін сирек шөптесін өсімдіктер мен емдік шөптер – ботаниктер мен фитотерапевтер үшін таптырмас нысан.

ЭКОТУРИСТІК НЫСАНДАР МЕН БАҒЫТТАР

Ақбастау көлі – тұзды әрі маусымдық көл. Бұл көл көктемгі тасқын кезінде толып, жаз айларында тартылып қалады. Ондағы құстар әлемі – сирек кездесетін аққулар, қоқиқаздар мен үйрек тұқымдас құстар – орнитологтар мен табиғат сүйер қауым үшін үлкен қызығушылық тудырады.

Қаратау жотасы – биіктігі 2000 метрге жуық шоқылардан тұрады. Жаяу туризм, тау маршруты, фототуризм, ботаникалық серуен ұйымдастыруға қолайлы.

Ақсүмбе мен Созақ қалашығы – экологиялық туризммен қатар тарихи-мәдени туризмді ұштастыратын нысандар. Бұл ескі қорғандар мен археологиялық ескерткіштер туристерді ерте дәуірлердің тарихына жетелейді.

Үшбас өзені мен Қызылкөл – табиғи таза аймақтар. Экожүйесі сақталған, су жануарлары мен флорасы әлі де аз зерттелген. Ғылыми туризм үшін мол мүмкіндік бар.

ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫҚ МҮМКІНДІКТЕР ЖӘНЕ ЖОСПАРЛАР

Созақ ауданында экотуризмге қажетті инфрақұрылым біртіндеп дамып келеді. Қазіргі таңда мына бағыттарда жұмыстар жүргізілуде:

• Туристік нысандарға апаратын жолдарды қалпына келтіру және жол бойы көрсеткіштер орнату;

• Эко-бақылау мұнаралары мен демалыс алаңдарын құру;

• Ақпараттық белгілер, гид қызметтері мен QR код жүйесін енгізу;

• Қонақ үйлер мен этнографиялық үйлер желісін кеңейту.

Сонымен қатар, аудан орталығында экотуристік ақпараттық орталық ашу жоспарланған.

ЖЕРГІЛІКТІ ХАЛЫҚТЫҢ ҚАТЫСУЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘСЕРІ

Экотуризм – ауылдық жерлердегі халықтың табысын арттырудың да бір жолы. Созақта жергілікті тұрғындар:

• Қолөнер бұйымдарын жасап, туристерге сатуда;

• Экотуристік бағытта тамақтану орындарын ашуда;

• Жергілікті гид қызметіне оқытылып, табыс көзін табуда;

• Экотуристік маршруттар бойында кішкентай базарлар ұйымдастыруда.

Жас буынға арналған экогид курстары мен кәсіптік бағдар беру жұмыстарын қолға алған мектептер саны артып келеді.

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ПЕН ТАБИҒАТТЫ ҚОРҒАУ

Экотуризм тек табыс көзі емес, ол – табиғатты қорғау құралы. Сондықтан мына бағыттарда тұрақты жұмыс атқарылуда:

• «Таза Қазақстан» экологиялық акциясына аудан мектептері мен колледждері белсенді қатысуда;

• Ерекше қорғалатын аумақтарға рұқсатсыз кіруге шектеу енгізілуде;

• Қоқыс тастау, өрт жағу, өсімдіктерді бүлдіру сияқты әрекеттер үшін айыппұл жүйесі қарастырылуда;

• Табиғат қорғау мекемелерімен бірлескен рейдтер ұйымдастырылуда.

БОЛАШАҚТАҒЫ МАҚСАТТАР МЕН СЕРІКТЕСТІКТЕР

Созақ ауданы экотуризм саласын дамытудың келесі кезеңіне дайын. Болашақ жоспарлар мыналарды қамтиды:

• Экотуризм орталығын құру: туристерге ақпарат беретін, табиғатты таныстыратын кешен;

• Ғылыми база: Қызылкөл мен Үшбас өзеніндегі экожүйені зерттейтін станциялар;

• Жасыл лагерьлер: оқушылар мен студенттерге арналған экологиялық жазғы мектептер;

• Халықаралық ынтымақтастық: ЮНЕСКО, БҰҰ, шетелдік экотуристік агенттіктермен бірлескен жобалар;

• Цифрлық маркетинг: Созақ табиғатын әлеуметтік желілерде, бейнероликтерде насихаттау.

ЖЕРГІЛІКТІ ЭТНОТУРИЗМ ЖӘНЕ ХАЛЫҚТЫҢ САЛТ-ДӘСТҮРІ

Созақ ауданы – тек табиғи байлықтарымен ғана емес, ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрімен де ерекшеленетін өңір. Экотуризм бағыты бойынша бұл саланы этнографиялық мазмұнмен толықтыра отырып дамыту – аймақ үшін үлкен мүмкіндік. Аудандағы тұрғындардың көне көшпелі өмір салты, төрт түлікке деген құрметі, көктемгі жайлауға көшу дәстүрі шетелдік туристер үшін ерекше әсер қалдырады.

Қазақтың киіз үй тігу өнері, ұлттық тағам әзірлеу дәстүрі (ет асу, құрт дайындау, ірімшік қайнату) және қонақжайлық философиясы этнотуристік бағыттарда кеңінен ұсынылуы мүмкін. Туристер киіз үйде түнеп, жергілікті шеберлермен бірге алаша тоқып, қымыз баптауды үйрене алады. Бұл – тек саяхат емес, өмірдің жаңа қырын тану.

ЭКОТУРИЗМ ЖӘНЕ БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫ

Созақ ауданында экотуризм мен білім беру саласының тоғысуы – ерекше бағыттағы синергия. Соңғы жылдары мектептер мен колледждерде экологиялық клубтар, жас натуралистер үйірмелері жұмыс істей бастады. Оқушылар мен студенттерге арналған танымдық экскурсиялар, табиғатты қорғау акциялары арқылы жас ұрпақтың экосана деңгейі артып келеді.

Жоғары оқу орындарымен бірлесіп, “жасыл практика” бағдарламасы қолға алынып, студенттер далалық зерттеу, биоалуантүрлілік мониторингі секілді практикалық тәжірибелерге тартылуда. Бұл – білім беру мекемелеріне де, экотуристік нысандарға да өзара тиімді бастама.

ҚҰСБАҒЫЛЫҚ ЖӘНЕ ЖАБАЙЫ ЖАНУАРЛАР

Созақ өңірі – жабайы табиғаттың бай мекені. Қаратаудың бөктерінде арқар, қарақұйрық, түлкі, борсық, дала қояны сияқты сүтқоректілер мен жыртқыштар кездеседі. Бұл жануарларды бақылау мақсатында орнитологиялық және зоологиялық турлар ұйымдастыруға мүмкіндік бар. Әсіресе құстар әлемі ерекше бай: бүркіт, ителгі, үкі, қырау, жапалақ – осындай жыртқыш құстар туристер үшін тартымды нысанға айналып отыр.

Сонымен қатар, аудан халқының көне дәстүрі – құсбегілік қайта жандана бастады. Бүркіт пен тазымен аңға шығу, құсты баптау әдістері – шетелдік саяхатшылар үшін ерекше әсерлі көріністер. Экотуризммен қатар, бұл ұлттық дәстүрді де заманауи форматта дәріптеуге жол ашады.

КЛИМАТТЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР МЕН ЭКОЛОГИЯҒА ӘСЕРІ

Соңғы онжылдықта Созақ ауданы да жаһандық климаттық өзгерістердің салдарын сезіне бастады. Жауын-шашын мөлшерінің азаюы, су көздерінің тартылуы, топырақтың эрозиясы мен шөлейттену үрдісі – өңірдегі экожүйеге айтарлықтай әсер етуде. Бұл мәселелер экотуризм үшін қауіп тудырғанымен, бір жағынан ғылыми және танымдық туризмге жол ашады.

Климаттың өзгеруін зерттеу мақсатында халықаралық экологтар мен ғалымдардың экспедициялары ұйымдастырылып келеді. Туристерге бұл құбылыстарды түсіндіру арқылы экосана қалыптастыру жұмыстары жүргізілуде. Климаттық туризм, табиғат мониторингі бағыттарында арнайы маршруттар да ұсынылуы мүмкін.

ҚЫЗЫҚТЫ АҢЫЗДАР МЕН МИФОЛОГИЯ

Созақ жері – аңыздар мен әпсаналарға бай мекен. Әрбір өзен, тау, көлдің атауының астарында терең тарих пен мифологиялық желілер жатыр. Мәселен, Үшбас өзені туралы ел ішінде «қасиетті бастаулар» жайлы хикаялар кең тараған. Ақбастау мен Қызылкөлге байланысты әңгімелер табиғат пен руханияттың байланысын көрсетеді.

Экотуризм тек табиғатты бақылау емес, оның астарындағы мәдени кодты тану. Аңыздарды пайдалану арқылы туристік бағыттарды көркем әрі танымдық етуге болады. Мысалы, “Аңызға айналған Ақбастау” деген атаумен арнайы тур ұйымдастыру – аймақтың рухани туризміне де серпін береді.

СОЗАҚ – ЭКОТУРИЗМ БОЛАШАҒЫ БАР ӨҢІР

Созақ ауданы – табиғат пен тарих қатар өрілген, экотуризмге бай аймақ. Шөл мен таудың, көл мен өзеннің, тарих пен заманауи тіршіліктің түйіскен жері. Экотуризмді дамыту – бұл өңірдің табиғи байлығын сақтай отырып, экономикалық, әлеуметтік және мәдени тұрғыдан жаңаша серпін беру жолы.

Бұл салада мемлекеттік құрылымдар, жергілікті халық, жас буын және халықаралық ұйымдар біріге жұмыс істегенде ғана нәтижелі болмақ. Тұрақты даму мен табиғатты аялау – Созақтың жаңа келбетін айқындайтын ұстанымға айналуы қажет.