ГЭРРИС

— Динго адамның немесе бірер хайуанның дыбысын сезген, — деді жасөспірім.

— Басқа біреу болса болар, әйтеуір Негоро емес,— деді Том,— Динго оған ерекше ызалана үреді.

— Негоро қайда болды екен? — деп сұрады миссис Уэлдон, Дикке көз қиығын тастап, мұның мәнісіне тек қана Диктің өзі түсінді.— Егер бұл Негоро болмаса, онда кім болғаны?

— Оның кім екенін қазір білеміз, миссис Уэлдон,— деді Дик Сэнд. Сосын Бат пен Остинге және Геркулеске қарап: — қане, достарым, мылтық пен пышақ алыңдар да, менің соңымнан еріңдер,— деп үстеді.

Бәрі де белбеулеріне пышақ қыстырып, қолдарына мылтық алды. Сосын төртеуі де мылтықтарын әп-сәтте оқтап алып, аяқтарын тез басып өзен жағалауына қарай жөнелді.

Миссис Уэлдон, Актеон және Том қарт үңгірдің кіре беpic аузында қалды, үңгірде ұйықтап жатқан кішкентай Джекті кәрі Нан бағып отыр.

Күн жаңа ғана көтерілген. Оны биік жар қалқалап тұрғандықтан, жағалаудың қайраңын әлі көлеңке басып жатыр. Бірақ, теңіздің батыс жағы сонау көкжиекке шейін алғашқы түскен күн сәулесімен жарқырап тұр еді.

Дик пен үш негр жарды жағалап, өзен сағасына қарай тез аттап келе жатты.

Бұларды өзен сағасында Динго күтіп алды. Ит тұрған жерінен табан серіппей үріп тұр. Ол адамның өзін көрді немесе дыбысын сезді, әйтеуір оның адамға үргені анық.

Том қарттың айтқаны келді: Динго өзінің ескі дұшпаны Негороға үрмеген екен.

Құзды қиядан төмен түсіп бір адам келе жатыр. Ол жағалаудағы қайраңды бойлап, итке күшімдей түсіп, аяғын балпан басып, ілгері жүрді, оның ашулы тәбеттен қорыққаны көрініп тұр.

— Мынау Негоро емес,— деді Геркулес.

— Негороның орнына басқа біреу келсе, зиян тарта қоймаспыз,— деді Бат.

— Бұл жергілікті халықтан болса керек,— деді жасөспірім.— Мұның пайда бола кетуі, алысқа ұзап жер шолудан бізді құтқаратын болды. Әйтеуір өзіміздің қай жерде екенімізді білетін болдық!

Төртеуі де мылтықтарын арқаларына асынып, жат адамға қарсы жүрді.

Бейтаныс бұларды көріп таң қалды. Жағалаудың осы бөлегінен адам кездестірем деп күтпеген тәрізді ол. «Пилигримнің» сынықтарын оның әлі көрмеуі мүмкін, әйтпесе апатқа ұшырағандардың жағалауда екенін білер еді. Анығын айтқанда, түнгі соққан дауыл кеме қаңқасының быт-шытын шығарып талқандаған болатын, енді оның теңіз бетінде тек кейбір сынықтары ғана қалқып жүр.

Бейтаныс өзіне қарсы келе жатқан қарулы адамдарды көріп, қалт тұра қалды, мылтығын дереу қолына алды да, қайтадан иығына асты.

Әйтсе де Дик Сэнд оған сәлем беріп, қолын бұлғады. Сірә жат адам өзіне қарсы келе жатқандардың бейбіт ниетте екенін түсінсе керек, сәл уақыт толғанып тұрды да, сосын бұлардың қасына келді.

Дик Сэнд оны анықтап көрді.

Бұл, өңіне қарағанда, жасы қырықтарды қусырған, сақал-шашы бурыл тартқан, ойнақы көз, беті күнге күйіп қарая түскен бойшаң адам еді. Бұл сияқты күнге күйіп тотығушылық көшпелілерде, өмір бойы орман аралап сахара кезіп таза ауада жүретін адамдарда ғана болады. Бейтаныстың басында етекті қалпағы, үстінде тері курткасы, тері шалбары бар. Қонышы тізесінен асқан былғары етігінің сірісіне үлкен шпор байлап алған, аттаған сайын сылдыр қарады.

Дик Сэнд өздерінің алдында тұрған пампастың жергілікті адамы емес екенін бір қарағаннан-ақ таныған еді, шынында да солай боп шықты. Мұны шетелдік, сезікті аватюрист деуге болады, алыста жатқан шала жабайы елдерде мұндайлар аз емес. Оның түрі мен жирендеу келген сақалына қарағанда, ағылшын-саксон қанды адам деуге болады. Әйтеуір ол жергілікті халық та, испан да емес.

Дик Сэнд бейтаныс адамға ағылшын тілінде сәлем беріп еді, о да сол тілмен ешбір мүлтіксіз:

— Хош келіпсіз, жас достым! —деп жауап қайырды.

Диктің жорамалдауы шынға айналды. Ол таяу келіп Диктің қолын алды.

Жат адам Диктің негр жолдастарына тек қана басын изеп қойды.

— Сіз ағылшынсыз ба? — деп сұрады ол жасөспірімге қарап.

— Американмын,— деп жауап қатты бала жігіт.

— Оңтүстік пе?

— Жоқ, солтүстік.

Бұл жауап бейтаныс адамды қуантқандай болды. Ол нағыз американ салтымен Диктің қолын қайта алып сілкіп-сілкіп қойды.

— Жас достым, бұл жағалауға қалай келіп қалғаныңызды сұрауға болар ма екен?

Бірақ Дик Сэнд жауап қайырып үлгірмей-ақ, бейтаныс адам басындағы қалпағын алды да, иіліп тәжім етті.

Миссис Уэлдон құм үстінде аяғын ептеп басып, олардың алдына келіп тоқтаған еді.

Бейтаныс адамның сұрағына миссис Уэлдонның өзі жауап қайырды.

— Сударь,— деді ол,— біз апатқа ұшырадық. Біздің кемеміз жағалау маңының су асты құзына соғылып, кеше ғана қирады.

Бейтаныс адам жаны ашып қынжылғандай болды. Мұхитқа бетін бұрып, апаттың ізін көзімен шолды.

— Кемеміздің түгі де қалған жоқ,— деді Дик Сэнд.— Оның тас-талқаны шыққан, қалдық жаңқаларын бүгін түнде толқын шайып әкетті.

— Бәрінен бұрын,— деді миссис Уэлдон,— өзіміздің қай жерде екенімізді білсек деймін.

— Оңтүстік Америка жағалауындасыздар,— деп жауап қатты бейтаныс. Ол миссис Уэлдонның сұрағына таңданған сияқтанды.— Сіздер мұны қалайша білмейсіздер?

— Ие, сударь, анық біліңкіремейтінім рас,— деді Дик Сэнд.— Біз бұл жөнінде, күмәнді едік, өйткені жел кемені бағытынан тайдырып басқа жаққа айдап әкетуі мүмкін, ал мен болсам, өзіміздің қай жерде екенімізді анықтауға мүмкіндігім болмады. Бірақ, менің сізден өтініп сұрайтыным, біздің нақ қай жерде екенімізді дәлелдеңкіреп айтсаңыз екен. Перу жағалауында болсақ керек, дұрыс емес пе?

— Жоқ, жоқ, жас достым! Аздап оңтүстікке таман. Сіздердің апатқа ұшыраған жеріңіз Боливия68 жағалауы. Дәлдеңкіреп айтқанда, Боливияның оңтүстік бөлегі, Чили шекарасында деуге болады.

— Сіздер мына мүйісті не деп атайсыздар? — деп сұрады Дик Сэнд, солтүстік жақты көрсетіп.

— Бір өкінішті жері, мен мұны білмеймін,— деп жауап қатты бейтаныс.—Мен бұл елдің орталық өлкелерімен жақсы таныспын, өйткені онда жиі-жиі барып тұруыма тура келді, бірақ бұл жағалауға бірінші рет келіп тұрғаным осы.

Дик Сэнд бейтаныс адамнан мына сөзді есітіп, ойға қалды. Жалпы алғанда, жасөспірім оншалықты таңданған жоқ. Ағыс күшін білмеген соң, есептен жаңылуы қиын емес. Бірақ Дик Сэнд «Пилигримнің» апатқа ұшыраған жері оңтүстік ендіктің жиырма жеті — отыз

градустардың аралығы деп шамалаған-ды, мынаның айтуына қарағанда, Дик онша көп қателеспеген. Кеме жиырма бесінші градуста апатқа ұшыраған болды.

Ең соңғы анықталған жер Пасхи аралы еді, ол арадан шыққалы кеме ұзақ жүрді, қателесу мөлшерінің мұншалықты аз болуы мүмкін емес.

Бейтаныс адамға шын айтпады деп күманданарлықтай Диктің ешбір дәлелі болмады. «Пилигримнің» апатқа ұшыраған жері төменгі Боливия екенін білген соң, бұл жағалаудың елсіздігіне Дик Сэнд таңданған жоқ.

— Сударь,— деді ол бейтанысқа қарап,— сіздің айтуыңызға қарағанда, біз Лимадан69 көп қашықтамыз деп шамалаймын?

— Лима қайда, алыс… Лима ана жақта!—деп ол солтүстікке қарай қолын сілтеді.

Негороның жоқ болып кетуінен сезіктенген жас әйел, мына адамды зер сала бақылады. Бірақ ол мұның қылығынан да, қайырған жауабынан да сезіктенерліктей ешнәрсе таба алмады.

— Сударь,— деп бастады сөзін миссис Уэлдон,— егер менің сауалым сізге ыңғайсыз тисе кешіріңіз! Сіз, Боливияда тудыңыз ғой, ә?

— Мен өзіңіз сияқты американмын, миссис… Қасында тұрған адамдардың біреуі өзіне әйелдің фамилиясын айтып жіберуін күтіп, бейтаныс адам тына қалды.

— Миссис Уэлдон,— деді Дик.

— Менің атым Гэррис,— деп бейтаныс сөзін жалғастырды.— Мен Оңтүстік Каролинада тудым. Бірақ менің туған елімнен кеткеніме мінеки жиырма жыл, содан бері Боливия пампасында70 тұрып келемін. Мен өз отандастарыммен жолығысқаныма өте қуаныштымын, бұған сенуіңізге болады!

— Мистер Гэррис, сіз Боливияның осы бөлегінде үнемі тұрып келесіз бе? —деп сұрады әйел.

— Жоқ, миссис Уэлдон, мен оңтүстігінде, Чили шекарасында тұрамын. Бірақ мен қазір солтүстік-шығысқа, Атакамаға бара жатырмын.

— Демек, біз Атакама сахарасынан қашық емес екенбіз ғой? — деп сұрады Дик Сэнд.

— Дұрыс айтасыз, жас достым. Ол сахара сонау көкжиектен көрінген тау бөктерінің аржағынан басталады.

— Атакама сахарасы! — деп қайталады Дик.

— Ие, жас достым,— деді Гэррис.— Бәлки, Атакама сахарасы Оңтүстік Американың ең қызғылықты да, аз зерттелген бөлегі болар. Бұл тамаша жер басқа елдердің жерінен ерекше…

— Сіз, шөл далада жападан-жалғыз жол жүруге қалай тәуекел еттіңіз? — деп сұрады миссис Уэлдон.

— О, мен бұл сияқты асулардан талай-талай асқанмын,— деді Гэррис.— Осы арадан екі жүз миль жерде Сан-Феличе бар, онда гациенд—ірі ферма орналасқан. Ол менің бауырымның фермасы. Онда сауда ісімен жиі барып тұрамын. Егер қаласаңыз, менімен бірге жүріңіз, онда сізді шын ықыласымен қарсы алатындарына кепіл бола аламын. Сіз ол арадан Атакамаға оңай жетесіз, менің бауырым сізге қуана-қуана көлік береді.

Американның мына сыпайы ұсынысы, шын ықыласпен жолаушылардың пайдасына айтылған сияқты еді. Гэррис бұл ұсынысының жауабын күтпестен тағы да миссис Уэлдонға қарап:

— Мына негрлер сіздің құлдарыңыз ба? —деді ол Томды және оның жолдастарын көрсетіп.

— Осы күні Құрама Штаттарда құл жоқ,— деді миссис Уэлдон оның сөзіне наразы үнмен тез жауап қайырып.— Солтүстік Штаттар құлдықты әлдеқашан жойды, оңтүстіктер де солардың өнегесінен үлгі алған.

— Ах, айтпақшы, солай екен ғой,— деді Гэррис.— Бұл маңызды мәселені 1862 жылғы соғыстың шешкені есімнен шығып кетіпті ғой. Мына мырзалардан кешірім өтінемін,— деп үстеді Гэррис мысқылды үнмен; құл иемденушілік жойылғаннан кейін оңтүстіктің американдары әдетте негрлермен осылай сөйлесетін.

— Бірақ бұл жентльмендер сізге қызмет етіп жүргенін көрген соң, мен…

— Сударь, бұл адамдар маған қызмет еткен жоқ және етпейді де,— деп миссис Уэлдон оның сөзін бөлді,

— Сізге қызмет етуге борыштымыз, миссис Уэлдон,— деді Том қарт.— Бірақ бізді ешкімнің иемденбейтіндігі мына мистер Гэрриске мәлім болсын! Менің құл болғаным рас. Алты жасар күнімде мені құл саудагерлері Африкадан ұстап алып, Америкаға апарып сатқан. Ал менің балам Бат, мен құлдықтан құтылып ерікті адам қатарына қосылған уақытымда туды, жолдастарымның бәрі ерікті адамдардың балалары.

Ендеше сіздерді сол бостандықтарыңызбен құттықтаймын, — деп жауап қатты Гэррис; миссис Уэлдонға оның үнінде келеке бардай сезілді.— Дегенмен, осы күнгі ерікті Боливияда да құлдық жоқ. Олай болса қорқа қоятын түк те жоқ, Жаңа Англия71 штатында жүргендеріңіз сияқты, мұнда да қауіп-қатерсіз жүре берулеріңізге болады.

Осы сәтте кішкентай Джек Нанға еріп үңгірден шықты да, жұдырығымен көзін уқалады.

Бала анасын көре сала, тұра ұмтылды.

Миссис Уэлдон бөбегін аймалап бетінен сүйіп жатыр.

— Қандай сүйкімді бала! — деді американ Джекке жақындап.

— Бұл менің ұлым,— деп жауап қатты әйел.

— О, миссис Уэлдон! Мына ауыр күндерде сіз екі жақтама бірдей — өзіңіз үшін де, бөбегіңіз үшін де азап шеккен екенсіз ғой!

— Оның бәрі енді өтіп кеткен уақиға ғой, мистер Гэррис. Джек те аман, басқаларымыз да аманбыз.

— Бұл сүйкімді бөбектің бетінен сүюге лұқсат етіңіз?— деп өтінді Гэррис.

— Мейліңіз, сударь.

Бірақ кішкентай Джек мистер Гэрристі оншалықты жақтырмаса керек, анасына тығыла берді.

— Қарай гөр, мұны,— деді Гэррис.— Сен мені сүйгің келмей ме? Демек, мен саған жексұрын көрінеді екенмін ғой?

— Кешіріңіз оны, сударь,— деп миссис Уэлдон асыға жауап қатты.— Джек өте ұялшақ бала.

— Біз екеуміз алдымен танысып алайық, сосын достасып та кетерміз,— деді Гэррис.— Гациендке барған соң, ол жерден сен мініп серуендейтін әп-әдемі кішкентай ғана ат та табылады, ол жануар біз екеуміздің тез достасуымызға дәнекер болады.

Бірақ «әп-әдемі кішкентай атты» айтып Джекті қызықтырғанымен, бала оған оншалықты елжірей қоймады, бұрынғысынша бетін анасының етегімен жауып жасырына берді.

Миссис Уэлдон әңгіменің бетін басқа жаққа бұруға асықты, Джектің жылы шырай көрсетпеуі, өз қызметін соншама сыпайылықпен ұсынған адамның қытығына тие ме деп қорыққан еді ол.

Гэрристің ұсынысы туралы Дик Сэнд ойға қалды. Екі жүз миль жол жүру миссис Уэлдон мен Джекті өте қажытуға тиіс, өйткені аяқ артарлық ешқандай көлік жоқ.

Дик Сэнд өзінің неден қауіптенетінін Гэрриске айтты да, не дер екен деп оның жауабын күтті.

— Шынында да бұл ұзақ жол,— деді Гэррис.— Бірақ жағалаудан жүз қадам жерде менің атым байлаулы тұр. Мен оны миссис Уэлдонға шын ризалығыммен беремін. Еркектер жаяу жүреді, бірақ жаяу жүру еркектер үшін ешқандай қиын емес және қажытпайды да, бұған сенуіңізге болады. Мен, баратын жеріміз екі жүз миль дегенде, өзен жағалауы мен ондағы жолдың жылан ізіндей ирек-ирек екендігін есепке алдым, осы жолмен қазір ғана өзім жүріп келдім. Егер біз орман арасымен төтелеп жүрсек, онда біздің жолымыз кем дегенде сексен миль қысқарады. Күніне он мильден жүріп отырсақ, гациендке қалай жеткенімізді білмей де қаламыз.

Миссис Уэлдон американға алғыс айтты.

— Егер айтқан алғысыңыздың шын екендігін дәлелдегіңіз келсе, менің шын ықыласыммен айтқан ұсынысымды қабылданыз,— деді Гэррис.—Расын айтқанда, менің бұл орманға келіп тұрғаным осы ғана, сонда да болса қиналмай-ақ жол табатыныма күмәнданбаймын; өйткені мен орман аралап үйренген адаммын ғой. Бізді азық мәселесі ғана қинаңқырайды. Мен Сан-Феличеге жету үшін бір адамға ғана жетерлік азық алып шыққан едім.

— Мистер Гэррис,— деді миссис Уэлдон,— бізде азық көп, бөлісіп жерміз.

— Міне жарады, миссис Уэлдон! — деп айқайлады Гэррис.— Іздесе таптырмастай боп сәтінің түсе қалғанын қараңызшы, меніңше, ендігі қалғаны тек қана жолға шығу!

Гэррис тоғайға байлап кеткен атын әкелейін деп жүре беріп еді, оны Дик тоқтатып жаңадан сауал берді.

Теңіз жағалауынан ұзап ұзындығы жүз мильге созылған жыныс орманды кезу жасөспірімге ұнаңқырамады. Дик Сэнд нағыз теңізші еді, теңіз жағалауынан ұзап кеткісі келмеді.

— Мистер Гэррис,— деді ол,— Атакама сахарасын кезіп жүз жиырма миль жол жүру, маған қолайсыз көрініп тұр. Теңіз жағалап жүргеніміз жөн болмас па еді? Мейлі, біз солтүстікке немесе оңтүстікке қарай жүрсек те бәрі бір, әйтеуір теңіз маңына жақын қалалардың біріне жетсек болғаны.

Гэррис жайлап қана қабағын кіржитті.

— Жас достым,— деді ол,— бұл жағалауды мен білетін болсам, теңіз маңына ең жақын қала біз тұрған жерден үш жүз немесе төрт жүз миль…

— Дұрыс айтасыз,— Дик Сэнд оның сөзін бөлді,— бірақ оңтүстікте ме, әлде солтүстікте ме?

— Оңтүстікте,— деді американ,— Чилидің өзіне жеткенше төмен қарай жүруіміз керек. Демек, жол ұзаққа созылады деген сөз. Мұның үстіне, егер мен сіздің орныңызда болсам, Аргентина республикасының пампастарына жуымауға тырысар едім. Бір өкінішті жері, сіздерге еріп онда өзім де бара алмаймын…

— Чилиден шығып Перуге баратын пароходтар ол жағалауға жақындамай ма? — деп сұрады миссис Уэлдон.

— Жоқ,— деді Гэррис.— Олар ашық теңізбен кетеді. сірә, сіздерге бірде-бір пароход кездеспеген болар?

— Дұрыс айтасыз,— деді миссис Уэлдон.— Сөйтіп, Дик, сенің мистер Гэрриске тағы қандай сауалың бар?

— Бір ғана сауалым бар, миссис Уэлдон,— деді жасөспірім оның ұсынысына қосылғысы келмей.— Бізді Сан-Францискоға жеткізетін пароход қай порттан табылар екен, сол жағдайды сұрап білейін деп ем.

— Расын айтқанда, жас достым сіздің бүл сұрағыңызға жауап қайыру маған қиын соғып тұр,— деді американ.— Сан-Феличедегі гациендтен сіздерді Атакама қаласына жеткізіп салатын көлік табамыз, мен осыны ғана білемін, ал сосын…

— Мистер Гэррис,— миссис Уэлдон оның сөзін бөлді,— сіздің ұсынысыңыз Дикке ұнамай тұр екен деп ойлай көрмеңіз!

— Жоқ, жоқ, миссис Уэлдон,— деп айқайлады жасөспірім.— Мен мистер Гэрристің ұсынысын жан-тәніммен алғыс айтып қабылдауға әзірмін. «Пилигрим» бірнеше градус солтүстікке немесе оңтүстікке таман қирамады, менің өкінетінім осы ғана. Олай болғанда бірер портқа жақындап, елімізге қайтуға біраз жеңілдік табар едік және мистер Гэррис бізге бола жолынан қалып әуре болмас еді.

— Ғапу етіңіз, мен аса қуаныштымын,— деді Гэррис.— Бұл жерде отандас адам сирек кездеседі дедім ғой, сондықтан да шын ықыласыммен сіздерге аз да болса қызмет көрсеткім келді.

— Сіздің ұсынысыңызды қабылдаймыз, мистер Гэррис, -деп жауап қатты миссис Уэлдон.— Әйтсе де сізді атыңыздан айырып жаяу жүргізгім келмей тұр. Өзім де асқан жүргіш…

— Мен сізден де жүргішпін,— деп Гэррис тағзым етті.— Мен пампастарды жаяу кезіп шынығып қалған адаммын, егер біздің отряд жолда кідіріп қалатын болса, оған мен кінәлі емес шығармын. Жоқ, миссис Уэлдон, сіз кішкентай Джекті алдыңызға алып атпен жүресіз. Дегенмен гациенд қызметкерлерінің бірі жолшыбай ұшыраспауы мүмкін емес. Егер салт бара жатса, бізге астындағы аттарын қуана-қуана түсіп береді.

Дик Сэнд Гэрристің ұсынысына наразылық білдіре берсе келіншекті ренжітіп алатынын байқады.

— Мистер Гэррис,— деді ол,— олай болса, жолға қашан шығуымыз керек?

— Тап бүгін, жас достым! — деп жауап қатты американ.— Бұл араның жауынды маусымы май айынан басталады, лайсаң басталғанша Сан-Феличедегі гациендке жетіп қалуға асығуымыз керек. Орман аралап жүретін жол — төте, бәлки қауіпсіз де болар. Көшпелі үнділер орманға сирек келеді: олар көбінесе жағалаудағы елді талауды көздейді.

— Ал, Том, достарым,— деді Дик негрлерге қарап.— ендігі мәселе қазірден бастап жол жүру қамына кірісу ғана. Азық қорынан көтеріп жүруге ыңғайлы жеңіл-жеңілдерін ғана іріктеп алып, тайлап буамыз да, барлық жүкті өзара бөлісіп аламыз.

— Мистер Дик,— деді Геркулес,— тілесеңіз, жүктің бәрін бір өзім-ақ көтеріп жүрейін.

— Жоқ, болмайды, батыр, — деді жасөспірім,— ең абзалы, барлық жүкті бәрімізге тең бөлу.

— Геркулес, сіз күшті көрінесіз,— деді Гэррис,— бейне бір оны сатылғалы тұрғандай, басынан аяғына дейін қарап шығып.— Африканың еріксіздер базарында сізге бағаны аз төлемес еді.

— Маған құнымнан артықты кім төлесін,— деп күлді Геркулес, — бірақ сатып алған кісі мені ұстау үшін талай жер жүгіруі керек болар.

Жолға шығуды тездету үшін бәрі жұмыла іске кірісті. Дайындық жұмысы ұзаққа созылған жоқ, өйткені бұлардың қазіргі тұрған жерінен Сан-Феличедегі гациендке жету үшін небары оншақты күн уақыт керек.

— Мистер Гэррис, сіздің меймандостығыңызбен пайдаланбас бұрын, сізді өзіміз қонақ еткіміз келіп тұр,— деді миссис Уэлдон.— Бізбен бірге отырып ас ішуден бас тартпассыз деймін. Бұған риза шығарсыз?.

— Әбден ризамын, миссис Уэлдон, әбден ризамын,— Гэррис көңілдене жауап қатты.

— Бірнеше минутта ас дайын болады.

— Әбден жақсы, миссис Уэлдон, ас піскенше мен атқа барып келе қояйын. Оның ендігі оты да қанып қалған болар.

— Сізге еріп баруға лұқсат етіңіз? — деп сұрады Дик Сэнд американнан.

— Егер барғыңыз келсе, жас достым,— деді Гэррис,— мейлі, бірге барайық, сізге мына өзеннің теңізге құятын сағасын көрсетейін.

Сөйтіп, олар атқа бірге кетті.

Бұл арада миссис Уэлдон, энтомолог-ғалымды іздеуге Геркулесті жіберді. Айналада не боп жатқанымен Бенедикт ағайдың түк жұмысы жоқ. Тоғай шетіндегі бұталардың арасынан сирек кездесетін жәндіктер іздеп жүрген.

Ғалымды Геркулес зорлап әкелуге мәжбүр болды. Миссис Уэлдон Бенедикт ағайға, алыс елге жаяу кетуге ұйғарылғанын, орман аралап жүретіндерін және жолдың он күнге созылатынын айтты.

Бенедикт ағай қалаған уақытта жүріп кетуге әзір екендігін айтты. Тек қана оған жолшыбай жәндіктер аулауына лұқсат етілсе болғаны, Оңтүстік Американың ол шетінен бұл шетіне шейін жаяу баруға риза екенін білдірді.

Мұның соңында миссис Уэлдон Нанды жәрдемшілікке алып дәмді ас дайындады. Ұзақ жолға шығар алдында тамақтанып алудың ешқандай артықтығы жоқ қой.

Бұл уақытта Дик пен Гэррис өзен сағасындағы жарды жағалап, бірнеше жүз қадам өзенді өрлей жүрді. Біраздан соң ағашқа арқандаулы тұрған ат көрінді, ат иесін көріп, оқырана қарсы алды.

Бұл бір асқан жақсы ат екен, оның қай тұқымнан екендігі Дикке мәлім емес. Бірақ аттың тұлабойында арабы тұқымның нышаны бар-ды, мұны анықтау үшін, аттың жіңішке мойыны мен жатағандау шоқтығына мал танитын тәжірибелі адам көз жүгіртіп өтсе, жетіп жатыр.

— Сіз байқайсыз ба, жас достым,— деді Гэррис,— бұл сондай күшті жануар. Бұған алаңсыз сенуге болады.

Гэррис ағаштан атты шешіп алды да, жүгенінің сулығынан ұстап, Диктің алдына түсіп үңгірге қарай жүрді. Бала жігіт өзеннің екі бетіндегі жарға тесіле қарай түсіп, Гэрристің соңынан ерді. Бірақ ол сезіктенерліктей ешнәрсе көре алмады.

Үңгірге таяу келгенде, күтпеген жерден:

— Мистер, Гэррис, сіз бүгін түнде португал Негоро дегенді кездестірмедіңіз бе? — деп сұрады Дик.

— Негоро? — деп қайырып сұрады Гэррис, өзінен Диктің кімді сұрап тұрғанын білмеген кісіше, — Негоро дегеніңіз кім?

— Ол кісі «Пилигримнің» аспазы еді,— деп жауап қатты Дик Сэнд.— Жоқ болды да кетті.

— Суға батты ма? — деп сұрады Гэррис.

— Жоқ, жоқ,— деді жасөспірім.— Ол кеше кешкісін бізбен бірге болды, бірақ түнде кетіп қалыпты. Оның өзенді жоғары өрлеп кетуі ықтимал. Сіз оның кеткен жағынан келдіңіз ғой, сол себепті сұрап тұрмын.

— Маған ешкім кездескен жоқ,— деді американ.— Егер сіздің аспаз орманның ит мұрны өткісіз қалың жеріне жападан-жалғыз барып енсе, оны адасты дей бер… Дегенмен, мүмкін, біз оны жол-жөнекей қуып жетерміз.

— Ие, мүмкін…— деп міңгірледі жасөспірім.

Дик Сэнд пен Гэррис келгенде, ас әзір болған еді. Кешегі сияқты, бұл ас та ет консервасы мен кептірілген наннан істелген-ді. Гэррис асқа аш қасқырша килікті.

— Жолда аштан өлмейді екенбіз,— деді ол.— Бірақ, жас достым, әлгі португал сорлының халі нешік болар екен?

— А! — деп миссис Уэлдон оның сөзін бөлді.— Негороның ғайып болғанын сізге Дик айтып па еді?

— Ие, миссис Уэлдон, — деді жасөспірім.— Мистер Гэррис Негороға ұшыраспады ма екен, соны білгім келіп еді.

— Жоқ, ұшырасқам жоқ,— деді американ.— Енді ол қашқын туралы ойлауды қоялық та, өз ісімізбен болайық. Миссис Уэлдон, сіздің қалаған уақытыңызда аттануға әзірміз.

Әркім көтеруге тиісті жүгін алысты. Геркулес жас әйелді қолтықтап атқа аттандырды. Кішкентай Джек өзінің ойыншық мылтығын арқасына асып, анасының алдына мінді, өзіне сондай тамаша ат берген адамға алғыс айтуды ойына да алған жоқ.

Тізгін ұстауға асықты Джек, «бұл мырзаның атын» өзім жүргіземін деді анасына.

Тізгін Джекке берілгенде, жұрттың бәрі өзін отряд бастығы деп танығандай болды бала.

Он алтыншы тарау

ЖОЛДА

Кішкене отряд өзен жағалап үш жүз қадамдай жер жүрген соң, алдағы күндерде өздерінің ұдайы он күн шарлап сапар шегетін түнек орманының көлеңкесі бүркеп, жыланша ирелеңдеген жалғыз аяқ жолға түсті.

Диктің күдіктенер ешқандай дәлелі болмаса да, ну орманға шектене қарады.

Қанша айтқанмен, әйелдің аты әйел ғой, мұндай жағдайда миссис Уэлдон үрейленуге тиіс еді, бірақ ол сабыр сақтады. Пампастар өлкесін мекендеуші жергілікті халықтар мен жабайы аңдардың ешқандай қауіпсіз екенін жақсы білетін, оның абыржымауының бірінші себебі осыдан еді. Екіншіден, Гэррис сияқты сенімді басшысы болғандықтан, орман арасында өздерін адаспастай көрді.

Кішкене отрядтың ең алдында Дик Сэнд пен Гэррис келе жатыр, біреуі карабинмен, екіншісі ұзын ұңғылы мылтықпен қаруланған.

Бұлардың артында Бат пен Остин, екеуі де иықтарына карабин асып, белбеулеріне пышақ қыстырған.

Үшінші қатарда ат үстінде миссис Уэлдон мен кішкентай Джек бара жатыр.

Оның артында Том мен кәрі Нан.

Ең соңында төртінші карабинмен қаруланған Актеон, белбеуіне балта қыстырып алған Геркулес келе жатыр.

Мүмкіндігі болғанынша олар өнебойы осы тәртіппен жүрулері керек.

Динго біресе артта қалып, біресе ілгері озып, отряд маңында айналды да жүрді. Дик Сэнд иттің ізге түскендей боп, өнебойы тіміскілей бергеніне көңіл бөлді. «Пилигрим» шатынан кейін құрлыққа шыққалы Дингоның мінезі ғажап өзгерді. Ит үнемі аласұрып ызаланумен болды. Жиі-жиі даусын баяу шығарып ырылдайтынды шығарды, бірақ оның бұл ырылы біреуге айбат шеккендік ырыл емес, шағынған сияқты еді.

Иттің бұл тосын қылығын жолаушылардың бәрі байқады, бірақ оның мәнісіне ешкім түсінген жоқ.

Бенедикт ағайды қатарда жүргізудің ешқандай лажы болмады, Динго сияқты, о да қаңғып өз бетімен кете берді. Оны қатарда жүргізу үшін жіппен жетектеп жүру керек. Ғалым бір жақ жанбасында қаңылтыр қалбыры салақтап, қолында шыбын-шіркей қағып алатын қауғаша торы, үлкен лупасы (үлкейтіп көрсететін әйнек) омырауында салбырап, тік қанатты, тор қанатты тағы басқа түрлі «қанатты» жәндіктерді іздеп, қай-қайдағы қалың шөптерді тінтіп, жыныс ағаштарға кіріп шаңдатты да жүрді.

Сапардың алғашқы сағатында-ақ ғалымның қылығына жиен қарындасының дәті шыдамай, оны жиырма шақты рет қайтара шақырып алған. Бірақ ғалымды жөнге салудың мүмкіндігі жоқ сияқты.

— Бенедикт ағай,— деді оған ақырында жиен қарындасы,— менің шыдамымды тауыспаңыз. Ақырғы рет айтам, бұдан былай біздің жанымыздан ешқайда ұзап шықпайтын болыңыз!

— Ол қалай, жиен қарындас,— деп энтомолог қарсылық білдірді,— ал мен бірер жәндік көре қалсам ше…

— Егер сіз жәндік көре қойсаңыз,— деп миссис Уэлдон ғалымның сөзін аяқтатпай кесіп тастады,— сіз оны өз жолына қалдырыңыз, әйтпесе ішіндегі коллекцияңызбен қоса қойыныңызға асып жүрген қаңылтыр қалбырыңызды тартып алуға мәжбүрмін.

— Қалай дедіңіз, менің жинағымды тартып алам дедіңіз бе?! — деп айқайлады Бенедикт ағай, миссис Уэлдон өзінің көзін шұқып алғалы тұрғандай боп.

— Ие! Ол ол ма, оған қоса торыңызды да алып қоям! — миссис Уэлдон кесіп айтты.

— Торды да алады екенсіз?! Мүмкін, көзілдірігімді де алатын боларсыз! Ала алмассыз!

— Ие, көзілдірігіңізді де аламын! Бенедикт ағай, сізге зор рақмет, өзіңізді соқыр етіп жөнге салатын амалды есіме жақсы салдыңыз!

Үш жақтап төнген қауіп тұрлаусыз ағайды бір сағаттай жуасытып тастады. Аздан соң ол жан-жаққа тағы жүгіре бастады. Тіптен оның қалбыры, торы мен көзілдірігі болмаса да, жәндік аулауын қоймайтыны мәлім болды, сондықтан қолды бір-ақ сілтеп ғалымды еркіне жіберуге тура келді.

Бенедикт ағайды бақылап жүруге Геркулес міндеттенді. Энтомологтың сирек кездесетін шыбын-шіркейге істейтінін оның өзіне істе деп миссис Уэлдон алып негрге ерік берді. Басқа сөзбен айтқанда, егер керек болса, энтомологтың өзі сирек кездесетін қабыршақ қанаттыларды ұстап алып қаңылтыр қалбырына қамай салатыны сияқты, Геркулес те оны сыпайы ғана ұстап әкеліп топқа қосуы керек.

Бұл жарлықтан кейін Бенедикт ағаймен сыпайы айналысудың қажеттігі болмады.

Тек қана көшпелі үнділер болмаса, бұл тоғайда кездесе қоятын ешқандай қауіп-қатер жоқ деп Гэррис сендіре айтып еді, әйтсе де, кішкене отряд аяқ астынан жау тап бола қалса, қарсы тұрып, тойтарыс бере аларлықтай боп жақсы қаруланғанын жоғарыда айтып өттік. Дегенмен, алдын ала жасалған сақтық шаралары кездейсоқ бәлені жақындатпай, алыстан тоқтатуға жарарлық еді.

Аңның жымы сияқты, қалың орманның арасын аралаған жалғыз аяқ жолмен жүру қиынның қиыны болды.

Отряд күніне он екі сағат жол жүрсе, орта есеппен бес-алты миль жер алады деп Гэррис қате айтпаған екен.

Ауа райы жақсы. Бұлтсыз аспанды өрлей тас төбеге келіп шақырая қалған өткір күннің нұры жерге шаншыла құйылып тұр. Ашық даланың аңызақ ыстығы жан төзгісіз, бірақ басы бірігіп кеткен биік ағаштардың жап-жасыл қалың жапырағы қалқалап ағаш түбіне күн түсірмейді, сондықтан көлеңкедегі адамдарға аңызақ оншалықты әсер ете қоймады. Гэррис бұл жағдайларға жолдастарының көңілін аударуды ұмытқан жоқ.

Мұндағы ағаштардың көбісін миссис Уэлдонның өзі де және оның жолдастары да білмейтін-ді.

Мұнда баугин (molompi) басқаша айтқанда, «темір ағаш» та бар екен, Индиядағы кино ағашы сияқты жеңіл де берік болғандықтан үнділер одан қайық есетін ескек жасайды. Оның хош иісті шайыры сыртына шығып тамшылап тұр. Кей жерлерде сумахи немесе «бояулы өсімдік» дегендер де кездеседі. Мұның бояуға жарайтын заты өте мол болады екен. Мұнда жуандығы он екі фут келетін бакаут ағашы да бар, бірақ ол кәдімгі гваяк ағашынан бағалы емес.

Дик Сэнд бұл ағаштардың атын Гэрристен сұрады.

— Сіз бұрын-соңды Оңтүстік Америкада болып көрмеп пе едіңіз? — деді ол жас досының сұрағына жауап қайырудан бұрын.

— Жоқ, ешқашан,— деді Дик Сэнд.— Мен көп жерлерге бардым, бірақ бұл араға келіп көрген емеспін. Шынын айтқанда, тіптен Боливияны жақсы білетін адамдармен де кездесіп көргенім жоқ.

— Ал Коломбияда, Чилиде немесе Патагонияда болып көрдіңіз бе? — Гэррис ежелей сұрады.

— Жоқ, ешуақытта да…

— Материктің ол бөлегінде миссис Уэлдон да болып көрмеген бе? — деп американ әңгімесін соза берді.— Американ әйелдері саяхатшыл келеді ғой…

— Жоқ, мистер Гэррис,— деді жас әйел.— Менің күйеуім өз жұмысымен ғана Жаңа Зеландияға барып жүреді, сондықтан да менің басқа жерлерге баруыма тура келмеді.

Біздің арамызда Боливияны білетін ешкім жоқ.

— Несі бар, миссис Уэлдон, сіз де және сіздің жолдастарыңыз да адам таң қаларлық жерлермен танысатын болдыңыздар, бұл жердің табиғаты Перу, Бразилия және Аргентина табиғатынан ерекше. Боливияның хайуандар дүниесі мен өсімдігі жаратылыс зерттеуші ғалымның есін тандырады. Сіздің кемеңіз бұл сияқты тамаша жерде апат болғанына тек қана қуануыңыз керек!

Сөйтіп, бұл жерді жолаушылардың бірде-бірі білмейтін болды. Гэррис бұларға жергілікті өсімдіктердің неше түрін мадақтай көрсетіп келе жатты.

Бұл Бенедикт ағайдың тек қана энтомологиямен айналысқанына өкінерлік жер. Шіркін, ол кісі ботаник болар ма еді. Егер ол ботаник болса, осы орманнан ағаштардың неше түрлі жаңалықтарын ашып, қаншама олжаға кенеліп қалар еді. Мұнда Жаңа дүниенің тропиктік ормандарында өсіп өмір сүретін ғылым жүзінде әлі күнге мәлім емес қаншама өсімдіктер бар! Егер мұнымен айналысса, Бенедикт ағай өз атын мәңгілік даңққа бөлер еді-ау! Бірақ сорына қарай, ол кісі ботаниктерді жек көретін және ботаниканың түгіне де түсінбейтін. Асырып айтсақ, ол гүлді де жек көретін, гүлдің кейбір түрі өзіне жәндіктерді жабыстырып алып, өлтіріп тастайды дейтін-ді.

Барған сайын батпақты жерлер жиі кездесе берді. Аяқ астынан су атып шыға келеді. Сулар біріне бірі қосылып жүлге болып, ол жүлгелер жолаушылардың өздері білетін өзеннің тарауына құйып жатыр. Кейбір тараулар жалпақ, суы да мол, кей жерлерде ондай тараулардан өту үшін өткел іздеуге тура келді.

Өзеннің ұйықты аласа жағалауына қалың боп қамыс өскен. Гэррис бұл өсімдікті папирус деп атады, басқаларының да аттарын жаңылмай айтып берді.

Жолаушылар ұйықтан өтіп, үлкен ағаштардың көлеңкесіне қайта енді, жалғыз аяқ жіңішке жол жыланша ирелеңдеп алға қарай тарта берді.

Түстеніп, шамалы уақыт кідіріп дем алған соң, кішкене отряд жағалауды жарыса созылған биік таудың етегіндегі қатпарға кіре бастады.

Орман енді сұйыла түсті. Ағаштар да тығыз емес. Жол әлі жаман: биік те қалың шөптен жер беті көрінбейді. Отряд Шығыс Индияның батпақты қалың орманында келе жатқан сияқтанды. Ондағы өсімдіктер өзеннің мұхитқа құйған жеріндегідей мол емес, дегенмен, Ескі дүние мен Жаңа дүниенің жылы белдеуіндегі өсімдіктен анағұрлым қою. Әр жерден индигоноскалар72 көріне бастады. Бұл орасан төзімді өсімдік. Гэрристің сөзіне қарағанда, шаруалар жалқаулық етіп егістік жерді күтусіз қалдырса болғаны, жерді дереу индигоноскалар басып кетеді екен, европалықтар қалақай мен шоғайнаны қандай жек көрсе, сол жақтың халқы индигоносканы да сондай жек көреді екен.

Бірақ бұл орманда каучук ағашы мүлдем жоқ. Дегенмен ficus prinoides, ctstilloa elastica, ctiropia petata, Coilophora utalis, Cameranialtitolia, ағаштары Оңтүстік Америкада жиі кездеседі. Жолаушылардың бір таң қалған жері, жол бойынан бірде-бір каучук ағашы көрінбеді.

Ал Дик Сэнд өзінің кішкентай досы Джекке каучук ағашын көрсетемін деп бұрыннан еткен уәдесі бар-ды. Әрине, баланың тауы қайтып қалды. Ол, резинка деп, резинка ойыншықтар, резинкадан жасалған шықылдауық торғайлар каучук ағашының бұтақтарында өсіп тұрады деп ойлайтын-ды.

Енді кішкентай Джек анасына қыңқылдай бастады.

— Сабыр ет, достым,— деді Гэррис.— Сен гациенд төңірегінен ондай ағаштардың талайын көрерсің.

— Нағыз резинка ағаштар ма? — деп сұрады кішкентай Джек.

— Нағыз резинка ағашының өзі! Ал сен мына алмұртты татып көргің келе ме?

Гэррис сөйдеді де, ағашқа өсіп тұрған, түсі шабдалы тәріздес, шырыны тамшылаған бірнеше жеміс үзіп алды.

— Мұныңыз улы жеміс емес пе? — деп сұрады миссис Уэлдон.

— Кепілдік ете аламын, миссис Уэлдон,— деп жауап қатты Гэррис,— мұның жеуге жарамды екенін дәлелдеу үшін алдымен өзім татып көрсетейін. Бұл манго ағашының жемісі ғой.

Гэррис сөйдеді де тәтті жемісті аузына тастап жіберді. Кішкентай Джек те жалынтып тұрмай, Гэрристің істегенін істеді. Бұл уақытта басқа жемістер әлі піce қоймаған-ды, сондықтан «алмұрт» жемісінің өзі әлдеқандай жаңалық еді.

— Өте дәмді екен, өте дәмді,— деді бала аузын жеміске толтырып алып.— Бірақ мен тәртіп бұзбай, жақсы болам, Дик маған резинка ағашын көрсетемін деп уәде еткен. Мен резинка ағашын көрсем деймін!

— Азырақ сабыр ете тұр, бөбегім!—деді миссис Уэлдон баланы тыншайтқысы келіп.— Мистер Гэррис уәде етті ғой саған.

— Ол ғана емес,— деді бала қасарып.— Дик маған одан бұрын уәде еткен…

— Дик саған не деп уәде етті? — деді мистер Гэррис күле сөйлеп.

— Шыбын-торғай көрсетемін деп!

— Шыбын-торғайды да көрерсің, достым! Бірақ кейінірек көресің… кейінірек,— деді Гэррис.

Джектің таңғажайып шыбын-торғайды көрсет деп қыңқылдауы орынды еді, өйткені бұлар шыбын-торғайлардың көп өсіп-өнетін жерінде жүр. Үнділер құстар дүниесінің бұл түріне аса сүйкімді аттар қояды. Олар бұл құстарды «күн нұры», «гүл патшасы», «аспан гүлі», «гүл күлтесі»… деп те атайтын.

Мұндай құстардың бір жүз елу түрі бар, бұлардың әрқайсысына арнап қойған үндістердің тамаша аттары да бар деседі.

Дегенмен, Боливия ормандарында осы титімдей құстар көп болады деп жолаушылардың бәрі сендіре айтқанымен, әзірше кішкентай Джекке Гэрристің уәдесімен ғана қанағаттана тұруға тура келді. Американның айтуына қарағанда, отряд әлі мұхит жағалауынан оншалықты ұзамаған, ал мына таңғажайып құстар теңіз ауасын сүймейтін сияқты. Гэррис Джекке бұл құстардың адамнан онша қашпайтынын айта келіп «шыр-шыр» етіп сайрағаны мен ұршықша шырылдап қанат қаққанын тек Сан-Феличедегі гациендте ғана естуге болады деді.

— Шіркін, сол жерге тезірек жетсек екен! — деп айқайлады кішкентай Джек.

Сан-Феличедегі гациендке тезірек жету үшін, жолдағы кідірісті азайту керек болды. Сондықтан миссис Уэлдон мен оның жолдастары жолда кідіріп демалу уақытын қысқартуға ұйғарысты.

Орман түрі өзгере бастады. Ағаштардың ара-арасынан бірте-бірте кең алаңдар көрінді. Жайып тастаған кілем сияқты тұтасып жатқан көкпеңбек шөптің арасынан қызылды-жасыл тастар көрінеді. Кейбір дөңес жерлерге сассапарель өскен. Оның ит мұрны өткісіз жынысын аралап жүру жолаушыларға өте қиынға соқты. Бұлар енді тоғай арасындағы жалғыз аяқ жолды көксей бастады, өйткені ол нашар да болса жол аты бар, жүруге ыңғайлы еді.

Шамамен айтқанда кішкене отряд күн батқанша сегіз миль жол жүрді. Ол күн ешқандай уақиғасыз өтті және жолаушылар да шаршап қажыған жоқ. Дұрысын айтқанда, сапардың бұл бірінші күні ғана, жолдың ең қиынын кейінгі күндерден күтуге болады. Күн кеш болған соң, жолаушылар өзара кеңесіп, қонуға ұйғарысты. Бір түнге бола шатыр тігіп лагерь құрудың қажеттігі жоқ деп, жолаушылар ол түнді тақыр жерде жатып өткізді. Олар жергілікті халық пен жабайы аңдардың шабуылынан да қауіптенбеді, өйткені, түнгі күзет әрбір екі сағат сайын ауысып, тыныштық қамтамасыз етіліп еді.

Ол түні жолаушылар зәулім биік манго ағашының түбіне қонған; ағаштың жан-жаққа жайылып кеткен бұтақтары мен қалың жапырағы жолаушыларға табиғи қалқа болды.

Кішкене отряд манго ағашының түбіне енді ғана жайласа бергенде, ағаш басынан құлақ тұндырарлық концерт басталды.

Бұл ағаш, тынбастан шықылықтай беретін өңшең ғана мылжың бір топ сұр тотының қонақтайтын мекені екен. Европаның зоологиялық бағындағы торда тұратын тотылардың қылығымен мына тотылардың қылығын салыстыруға болмайды.

Тотылар у-шу боп жолаушылардың мазасын алды, бұған ызасы келген Дик Сэнд мылтық атып, тотыларды үркітіп жіберуге ыңғайланды. Бірақ Гэррис оны, дыбыс шығарып тоғайда адам барлығын білдіру жақсы болмас деп үгіттеді.

— Неғұрлым дыбыс аз болса, солғұрлым қауіп-катер де аз болады,— деді ол.

Бірнеше минуттан соң кешкі ас дайын болды, басқа түрлі ыстық ас пісіруге уақыт кеш боп қалған еді. Асқа консерві мен кептірілген нан берілді. Жолаушылар тұщы суға да тарықпады, өйткені ағаш іргесінен қайнап шығып жатқан бұлақ бар-ды. Манго ағашының бұтағында уылжып тұрған тәтті жемістер бар, тотылар азығын қызғанып шырылдай берді, бірақ адамдар оған қарамастан, әлгі жемістерді үзіп жатыр.

Жолаушылар өздерінің оңай да қарапайым тамағын жеп болмай-ақ ымырт жабылды. Жерден баяу көтерілген көлеңке ағаш басына қарай тырмысты, жоғарыдағы жапырақтардың нәзік иректері әлі көрініп тұр. Әлем жүзінен жұлдыздар быжынап жымыңдай бастады. Қараңғы түсісімен жел де тынды, тыныш ауада желп еткен бірде-бір жапырақ жоқ. Тіптен тотылар да үндерін өшірді. Табиғат тыныш ұйқыға шомумен қатар жанды-жансыздың бәрін тыныштыққа шақырды.

Төсек жайып орын даярлау оп-оңай.

— От жақсақ қайтер екен? — деді Дик Сэнд американға қарап.

— Керегі жоқ,— деді Гэррис.— Бұдан былай түн жылы болады, ал мына алып ағаш бу тұтады, сөйтіп бізге суық та тимейді, сыз да өтпейді. Достым, мен бұрынғы айтқанымды қайталап айтамын: білінбей жүруге тырысайық. От жағып, мылтық атуды тоқтатайық.

— Егер, мистер Гэррис,— деп миссис Уэлдон сөзге араласты,— сіз айтқан тоғай қаңғыбастарын есепке алмағанда, үндістерден қауіптенбесе де болатынын жақсы білемін… Бірақ орманның басқа тұрғындары — төрт аяқтылар бар ғой. Соларды от жарығымен үркіткен жөн емес пе?

— Миссис Уэлдон, жергілікті төрт аяқтылар үшін бұл сияқты еңбек сіңірудің қажеттігі жоқ. Олар адаммен кездесуден қорқуға тиіс, кездескеннен гөрі кездеспегенін артық көреді.

— Біз ормандамыз ғой,— деді кішкентай Джек,— ал орман ішінде әрқашан аң болады.

— Аңдар түрліше болады ғой, сондай-ақ орман да түрліше болады, достым,— Гэррис күле жауап қатты.— Сен өзіңді өзің бір кең байтақ паркте жүргендей көрші. Es coma el paradiso»73 деп үндістер өз жерін бекерге мақтамаған болар.

— Ал мұнда жылан жоқ па? — деп сұрады Джек.

— Жоқ, бөбегім,— деді миссис Уэлдон.— Бұл жерде ешқандай қорықпай тыныш жатып ұйықтай бер.

— Ал арыстан ше?

— Ешқандай арыстан да жоқ, балам,— деп жауап қатты Гэррис.

— Жолбарыс ше?

— Анаңнан сұрашы, балам, Оңтүстік Америкада жолбарыс бар дегенді естіді ме екен?

— Еш уақытта да естігенім жоқ,— деді миссис Уэлдон.

Бұл әңгімеге ойламаған жерде Бенедикт ағай қатыса кетті.

— Бұл дұрыс айтылған сөз, Жаңа дүниеде жолбарыс та, арыстан да болмайды. Бірақ оның есесіне мұнда ягуар мен кугуар бар,— деді ол.

— Олар жаман бола ма? — деп сұрады кішкентай Джек.

— Ба!—деді Гэррис.— Жергілікті халықтар олармен жекпе-жек алысады, ал біз көппіз және жақсы қаруланғанбыз. Біздің Геркулес қарусыз құры қол-ақ екі ягуарды екі қолымен біріне бірін соғып жайрата салады.

— Байқа, Геркулес, ұйықтап қалып жүрме! — деді кішкентай Джек.— Егер жабайы аң келіп мені жеймін десе…

— Онда мен оның өзін жеп қоямын! — Геркулес екі қатар аппақ тістерін ақситты.

— Геркулес, күзетте сіз тұра тұрыңыз,— деді Дик Сэнд,— сізді мен ауыстырармын.

— Жоқ, капитан Дик,— деді Актеон,— бүгінгі күзетте Геркулес, Бат пен Остин тұрады, мен де тұрамын, күзетте тұруға басқаларымыз да жетіп жатырмыз. Сіз бүгінгі түн демалуға тиіссіз.

— Рақмет, Актеон,—деп жауап қатты Дик,— бірақ мен де күзетте тұруға міндеттімін ғой…

— Дик, сен ешқандай міндетті емессің! — деді миссис Уэлдон.— Бұл мейірбан адамдарға алғыс айт та, ұсынысын қабылда!

— Мен де күзетте тұрам,— деп күлімдеді көзі ілініп бара жатқан кішкентай Джек.

— Ие, өзінен өзі түсінікті ғой, қалқам,— дей салды көп сөйлескісі келмеген анасы.

— Бірақ бұл орманда жолбарыс пен арыстан болмаса да, қасқыр болатын шығар,— деп бала сөзін жалғады.

— Болғанымен нағыз қасқырдың өзі емес,— деп жауап қатты американ,— орман иті. Оларды гугуар деп атайды.

— Ал гугуарлар кісі қаба ма? — деп сұрады Джек.

— Сіздің Динго ең ірі гугуарды бір-ақ қылғып жұта салады.

— Әйтсе де,—деп Джек аузын кере есінеді,—бұл гугуар дегендеріңіз қасқыр ғой, болмаса оларды қасқыр деп неге атаған?!

Бала осы сөзді айтты да, арқасын ағашқа тіреп отырған кәрі Нанның құшағында жатып ұйқыға кетті. Миссис Уэлдон ұйықтап жатқан бөбегінің бетінен бір сүйді де, қатарына жатып, кешікпей-ақ оның да көзі ұйқыға кетті.

Бұдан соң бірнеше минуттан кейін Геркулес Бенедикт ағайды қосқа әкелді, ол жалтырауық қоңыз аулауға тағы кеткелі жүр екен, осы қоңызбен үндістердің кербез әйелдері шаштарын безейді. Бұл жәндіктің арқасындағы екі дақтан көгілдір сәуле шашырайды, мұндай қоңыздар Оңтүстік Америкада өте көп болады. Бенедикт ағай осы қоңыздардың талайын ұстаймын деп үміттенген болатын, бірақ оның бүл үмітіне Геркулес кедергі жасап, ғалымның наразылығына қарамастан қосқа еріксіз әкелді. Геркулес тәртіпті адам еді, өзіне тапсырылған істі әскери тәртіппен дәл орындады. Сөйтіп, алып-негр энтомолог-ғалымның қаңылтыр қалбырына қамалудан қоңыздардың талайын құтқарды.

Көп кешікпей, күзетте тұрған Геркулестен басқа отряд адамдары тегісінен ұйқыға кетті.

авторы: Жюль Верн (жалғасы бар)