ҚАУІПТІ ҚҰРЫЛЫСТАРДЫҢ ҚИРАУЫ

Бұл жұмыстарды жүргізетін аймақ қоршалуы тиіс.

Көптеген ғимараттар адамдардың болуы мүмкін жертөлелер мен, баспаналармен, технологиялық үй асты қоймаларымен жабдықталады. Пайда болған үйінділер, тəртіп бойынша, шыға берістерді жабады, ауаның кіруін қиындатады, бұл баспаналарда адамдардың өз беттерімен шығуына мүмкіндік бермейді.

Құтқарушылардың міндетіне:

• басылып қалған баспаналарды іздеу;
• баспананың ішіндегі жағдайды (адамдардың саны, олардың жағдайы, бұзылған баспананың дəрежесі, судың, тамақтың, дəрі – дəрмектердің бар – жоғын) анықтау;
• баспанаға ауаның, судың, тамақтың, дəрі – дəрмектердің, таңатын материалдарды, қорғау құралдарын беруді ұйымдастыру;
• баспананы қазу, тазалау, зардап шегушілерді көшіру, оларға көмек көрсету кіреді.

Басылып қалған баспаналарды іздеу қала, аудан, көшелердің жоспарының көмегімен, ішкі белгілерімен (ауа алу құбырлары), дыбысты дабылдармен (айқай, ыңырсу, тарсылдату), итті пайдалану арқылы жүзеге асырылады. Баспананы тапқаннан кейін зардап шегушілермен байланыс орнатылады (дауыспен, тарсылдатумен, радио арқылы немесе телефон байланысымен). Құтқарушылар баспананы тазалауға жəне қазуға бір уақытта кіріседі.

Бірінші кезекте люктердің, есіктердің, ойықтардың ауа алу кұбырларының орындары босатылады жəне тазартылады. Егер мұндай мүмкіндік болмаса онда құтқарушылар қабырғаға немесе жабық жерлерге тесік ояды. Бұл жұмыстар бетон сүйменнің, шой балғаның, сүйменнің, ауыр балғаның, кескіштің, күректің көмегімен орындалады. Тесіктер ауа, су, тамақ, дəрі – əрмектер беру үшін қызмет етеді. Оларды кеңейткеннен кейін олар адамдарды көшіру үшін пайдаланылады. Жарым – жартылай бұзылған ғимараттардағы адамдарды құтқару жұмыстары ішкі қабырғалардың бұзылуын жəне бос тұрған құрылыстарды, ішкі бөлмелерді, адамдардың табылу орнын жəне оларды көшіру мүмкіндігін қараудан жəне тексеруден басталады.

ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙ КЕЗІНДЕГІ ІЗДЕСТІРУ – ҚҰТҚАРУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖҮРГІЗУ

Үйінді жағдайларында іздестіру – құтқару жұмыстарын жүргізу. Үйінді деп құрылыс материалдарының жəне конструкциялардың, технологиялық жабдықтардың, санитарлық – техникалық құрылғылардың, жиһаздардың, үй аспаптарының, тастардың бей–берекет үйіліп жатуы айтылады. Үйіндінің пайда болуының себебі табиғи дүлей апаттар (жер сілкінісі, су тасқыны, цунами, дауыл, боран, опырылулар, көшкін, сел тасқындары), материалдардың тозуына жəне бұзылуына əкелетін табиғи əсерлердің факторлары (атмосфералық ылғалдық, жер астындағы сулар, ауа температурасының күрт өзгеруі, шөгіп қалған топырақ), құрылысты жобалау сатысындағы қателіктер, нысананы пайдаланудағы ережелердің бұзылуы, əскери қимылдар болуы мүмкін. Құрылыстың бұзылу дəрежесі бұзатын фактордың күшіне, оның əсерінің жалғасу ұзақтығына, конструкцияның сейсмотұрақтығына, құрылыстың сапасына, құрылыстың тозу дəрежесіне (ескіруіне) байланысты.

Үйінділер бірыңғай (тұтас) жəне жеке (əр жерде) болады. Үйінділер шартты түрде темір бетонды жəне кірпішті болып бөлінеді. Темір бетонды үйінділер темір бетон қалдықтарынан, бетон, металл жəне ағаш конструкцияларынан, қаланған кірпіштердің құлаған қалдықтарынан, технологиялық жабдықтардың элеметтерінен тұрады. Олар үлкен көлемдегі ірі элементтермен, көбінесе өзара қосылып жатқан қуыстармен жəне тұрақсыз элеметтермен сипатталады. Кірпішті үйінділер кірпіш сынықтарынан, кірпіш кесектерінен, сылақтан, темір бетонның қалдықтарынан, металл, ағаш конструкцияларынан тұрады. Олар ірі элементтер мен қуыстың болмауынан өте қалыңдығымен сипатталады.

Үйінділер пайда болуы электр қуатының бұзылуына, жылу, газ, сантехникалық жəне басқа жүйелердің бұзылуына əкеп соғады. Бұл өрт шығу, жарылыс, су басу, электр тоғының зақымдану қаупін төндіреді. Əсіресе қауіпті заттар шығарылатын жəне сақталатын өнеркəсіп құрылыстарындағы үйінділер өте қауіпті. Əдетте құрылыстың қирап, үйінділердің пайда болуы адамдардың қоршауда қалуына, жарақаттануына жəне олардың өліміне алып келеді. Зардап шегушілер бұзылған жер төлелердің жəне жер асты қорғау ғимараттарының, технологиялық үй асты қоймасының жəне бірінші қабаттағы үйлердің үйіндісіндегі үстіңгі, ортаңғы жəне төменгі бөліктерінде болуы мүмкін. Жекелеген жағдайларда олар əртүрлі қабаттарда көбінесе қираған ғимараттарда, қуыстарда жəне бос жерлерде, шатырларда қалулары мүмкін.

Үйінді жағдайларында іздестіру – құтқару жұмыстары төмендегідей барлау жүргізуден басталады:

• ТЖ аймағын жəне оның сипатын анықтау;
• зардап шегушілердің тұрған орнын жəне жағдайларын анықтау;
• ТЖ аймағындағы нысаналардың жағдайын    (инженерлік жүйенің құрылысын, коммуникациясын) бағалау;
• химиялық, бактериологиялық зақымданудың, уландыратын жəне жарылу қаупі бар заттардың өрт ошақтарын анықтау;
• кіре беріс жолдардың аралығын анықтау, техникаларды белгілеу, зардап шеккендерді көшіру жолдарын қарастыру.

Барлау жүргізіп болғаннан кейін құтқарушылар зардап шегушілерге көмек көрсету үшін үйінділерді аршуға кіріседі. Сонымен бірге, бұл жерде екі негізгі тəсілдер қолданылады: үйіндіні үстінен аршу жəне үйіндіге кіретін тар жол, тесік жасау.

Үйіндіні үстінен аршу – үйіндінің үстіңгі бөлігіндегі зардап шегушілерге көмек көрсету үшін жəне оларға еркін баруды жүзеге асырады. Үйінділер қолмен сүйменді, күректі, қалақты пайдаланып тазартылады. Үйіндінің ірі жəне ауыр элеметтерін көтеріп басқа жаққа қою үшін жүк көтеретін құралдар (домкраттар, лебедкалар, крандар) қолданылады.

Үйіндіге кіретін тар жол, тесік жасау. Көбінесе зардап шегушілер үйіндінің түпкі жағында болады. Оларды шығарып алу үшін құтқарушылар адамдарға дейін жететін қысқа қашықтықты ескере отырып, үйіндінің бөліктерін жеңіл аршитын арнайы тар жол (тесік) жасайды. Тар жолды үлкен кесектерге тікелей жақын жерден жасауға болмайды, өйткені олар опырылып, құлап жұмысты қиындатады. Тесікті көлденең, көлбеу жəне тік бағытта жасайды. Тесіктің қолайлы ені — 0,8-0,9м, биіктігі- 0,9-1,0 м. Тесікті жасау жөніндегі жұмысты бірнеше топ (3-4 адамнан), қолмен немесе құралдарды пайдаланып істейді. Олардың міндеттеріне үйінділерді аршу, тесіктерді жасау, тіреу элементтерін дайындау жəне құру, шығарылған үйінділерді тазалау, зардап шегушілерді босатып алу жəне оларды тасымалдау жатады. Өтетін тесіктерді жасау кезінде құтқарушыларды ауыстыру төрт аяқтап, еңбектеп, арқасымен жатып, екпетінен жатып жер бауырлап, ішпен, бүйірімен жылжи отырып жүзеге асырылады. Егер құтқарушының жылжуы кезінде ірі темір бетондар, металдар, ағаштар, кірпіш бұйымдары бөгет жасаса, онда оларды айналып өту қажет, егер ондай мүмкіндік болмаса бұзу керек, кейбір жағдайда оларға тесік жасауға болады. Өтетін тесікті жасау кезінде қабырғаның қирауына жол бермеу мақсатында, оның сенімді бекітілуіне ерекше назар аудару қажет. Бұл үшін арнайы алдын – ала дайындап қойған: тіреуіштер, тірек таяныштар, тақтайшалар, қырлы кесектер, қалқандар, сияқты тіреуіш материалдар қолданылады.

Өтетін тесіктерді жасау кезінде үйіндінің үстіңгі жағынан құтқарушылардың жəне техникалардың жүруіне рұқсат етілмейді.

Өтетін тесіктерді жəне өтетін жерлердің жұмыстарын жасап болғаннан соң құтқарушылар адамдарды босатуға кіріседі. Бірінші кезекте зардап шегушінің жағдайы жəне оның алған жарақатының дəрежесі анықталады. Содан кейін басылып қалған немесе қысылып қалған дене мүшелеріне бір уақытта бұрау жəне қысып тұратын таңғыш байлап босатады, ауыз жəне мұрын қуыстары тазартылады, зардап шегушінің үстіндегі қирандылардың майда бөлшектері, қоқыстар, ұсақ тастар алынып тасталады. Зардап шегушінің жағдайына байланысты оны шығарып алу жəне тасымалдау əдістері таңдалады. Зардап шегушіні үйіндіден кем дегенде екі құтқарушы шығарып алу керек. Егер мұндай мүмкіндік болса, онда оны қолынан немесе үстіңгі иық белдеуінен тартып шығарады. Егер бұл мүмкін болмаса, онда құтқарушылар оның иық белдеуінің жəне сегіз көзінің астына қолын салып, тек содан кейін ғана зардап шегушіні абайлап шығарады. Кейде зардап шегушіні жатқызу үшін тығыз матаны немесе зембілді қолданған қолайлы. Егер зардап шегуші үйіндінің үлкен жəне ауыр элементтерінің астында қалса онда оны қысқыштың, домкраттың, жүк көтеретін техникалардың көмегімен босатады. Зардап шегуші топыраққа басылып қалған жағдайда оны қазып алу арқылы босатуға болады.

ТЖ салдарын жоюға байланысты шараларын жоспарлауды ұйымдастыру

 Төтенше жағдай салдарын жою төтенше жағдай аумағында жəне оған жататын аудандарда барлаудың барлық түрлерін жəне кезек күттірмейтін жұмыстарды жүргізу қамтиды. Сондай – ақ төтенше жағдай салдарын жою күштерінің құрамын жəне зардап шегуші халықтың тіршілігін қамтамасыз етеді. Төтенше жағдайды жоюды ұйымдастыру оның сипатымен көлеміне байланысты.

Төтенше жағдайды жоюдың негізгі ұйымдастырушысы – төтенше жағдай бойынша комиссия, атқарушы орган немесе экономика нысанын басқару органының функцианалдық құрылымы.

Азаматтық қорғаныс жəне төтенше жағдай бөлімшелері атқарушы биліктің органы болып табылады. Азаматтық қорғаныстың күнделікті жүргізу жəне бақылауға арналған жəне іс-шараларды орындау. Белгілі ведмоствалық ауданда мүмкін болатын төтенше жағдай туралы жорамал мəліметтерді пайдалана отырып Азаматтық қорғаныстың төтенше жағдай бөлімі төтенше жағдайды жою жоспарын құрады. Ол мынаны қарастырады:

• апаттық аймақтың қысқаша сипаты (зақымдану ошағы);
• төтенше жағдайды жоюдағы қолданылатын күштер мен құралдар;
• жұмыс реттілігі;
• төтенше жағдай аумағында қоғамдық тəртіп сақтау ережелері;
• медициналық шараларды ұйымдастыру;
• қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
• басқаруды ұйымдастыру;
• материалдық техникалық сұрақтарды қамтамасыз ету.

Көптеген жағдайларда төтенше жағдайларды жою төтенше жағдайлардың жедел қимылдауына байланысты. Бұл жетекшілік жəне күнделікті басқару органдарының ТЖ пайда болуының ақпараты алына салысымен бірлесіп қызмет етуіне тəуелді.

Төтенше жағдай комиссия төрағасы ТЖ көлемі жəне сипаты бойынша мəліметтерді пайдаланып негізгі міндеттерді, құралдар мен күштер құрамын, жеке құрам қорғанысын, адамдарды құтқару тəртібін көрсететін шешім шығарады.

Апат аймағынан сенімді ақпараттар алу үшін маман химиктер, инженерлер, дəрігерлер, өрт сөндірушілерден құралған кешенді барлау ұйымдастырылады. Радиациялық жəне химиялық барлау бөлімшелері радиоактивтік ластану жəне химиялық зақымдану мөлшерін анықтайды. Инженерлік барлау бөлімшелері жолдардың, ғимараттардың коммуналды энергетикалық желілердің, үйінді түрлерін жəне сипатын бағалайды. Жұмыс көлемін жəне қажетті инженерлік техниканы анықтайды. Өрт сөндіру тобының барлау бөлімшелері өрт жағдайын – тұтас жəне жеке өрттер бөлігін, өрт сөндіру əдістерін, су көздері орындарынанықтайды. Медициналық барлау бөлімшелері санитарлық – гигиеналық жағдайларды, зардап шегушілер жатқан жерлерді табады. Оларға көрсетілетін медициналық көмек көлемін анықтайды. Қажеттілік туындағанда инфекция таратушы қоздырғыштарды зертханада анықтауға арналған үлгілер алатын маман- эпидемиологтарды бөлімшеге қосады. Ауылшаруашылығы өндірісінің нысандарында барлау жүргізгенде фитосанитарлық бақылау мамандары жəне ветеринарлар шақырылады.

Төтенше салдарын жоюда апаттық құтқару жəне басқа да қалпына келтіру жұмыстары кезінде сараптамасын жүргізу сатылап жүргізіледі жəне қысқа уақытта ретпен жүргізіледі.

Бірінші сатысында нысандар жəне халықты жедел қорғау мəселесі жүргізіледі жəне дайындық жасау қарастырылады. Ең алдымен халыққа жəне жұмысшыларға ТЖ туралы ескерту жүзеге асырылады.

Екінші сатысында негізгі міндет құтқару жұмыстарын тікелей жүргізу жүзеге асырылады. Сонымен қатар бірінші саты міндеттері қоса жүргізіледі. Алғашқы тəртіпті қорғаныс мекендеріне жолдар салу жүргізіледі. Жергілікті шамалы үйінділерде жол сынықтар мен қалдықтарды тазалау арқылы салынады. Жолдар, өткелдер салу үшін қолда бар механика, автокрандар, бульдозерлер қолданылады. Жол салу жұмыстары аяқталғаннан кейін өрт болып жатқан жердегі өртті сөндіру жəне адамдарды іздестіру құтқару жұмыстары, қорғаныс мекендерін тауып, оларға таза ауа жіберу жұмыстары жүргізіледі.

Газдан құтқару отрядтары газға толған нысандармен мекендерде жұмыс жүргізеді. Ең алдымен газ жолы табылып, шығу себептерін анықтайды, құтқару жұмыстарын жүргізеді.

Химиялық ластануда ҚХЗ таралуын шектеу мақсатында, топырақ, жəне топырақ асты суларының ластанбауы үшін келесі əдіс – тəсілдер пайдаланылады:

• төгілген затты тасымалдау;
• ҚХЗ таралуына бөгет жасау;
• ҚХЗ табиғи үңгірлерге жинау.

Əртүрлі органдардан жəне арнайы кешендік барлаудан алынған мəліметтер негізінде төтенше жағдай бойынша комиссия төрағасы жағдайды бағалап шешім қабылдайды.

АҚҚ мен құрамалары қызметінің негізгі принциптері мыналар:

• Төтенше жағдай туындаған кезде адамдардың өмірін құтқару мен олардың денсаулығын сақтау қ.о. қорғау міндеттерінің бақылауын көздейтін ізгілік пен қайырымдылық.
• Төтенше жағдай жою жөніндегі құтқару жұмыстары мен шұғыл жұмыстарды жүргізудің міндеттілігі.
• АҚҚ мен құрамаларында дара басшылық құтқару жұмыстары мен шұңыл жұмыстарды жүргізу кезінде өзін-өзі ақтайтын тəуелділік жөніндегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
• АҚҚ мен құрамаларының төтенше жағдай жедел назар аударуға жəне құтқару жұмыстары мен шұғыл жұмыстарды жүргізуге ұдайы əзірлігі.