ЕГІС АЛҚАПТАРЫНДАҒЫ ӨРТТІ СӨНДІРУ

Ормандағы өрт қауіпті кезең қардың кету сәтінен тұрақты күздік ауа райына дейін созылады (сәуір-қараша). Өрт қауіпті кезеңді өрт қауіпті периодтарға және өрт қауіптілігі жоқ периодтарға бөледі, олар жауынның түсуінен кейін пайда болады (3 мм артық).

Ең өрт қауіпті орман отырғызылуларына жатады: негізгі және жапырақты ормандар, бал қарағайлар ормандары, теміреткі, брусничниктер, багульниктер. Ағаштарда жасыл жапырақтар болған кезде, ол үстінгі өрттердің таралуына кедергі келтіреді.

Құрғақ құм топырақты отырғызуларда өрттер өте жиі пайда болады және тез таралады, бірақ оларды сөндіру біршама жеңіл. Қылқанды ормандардағы өрттер қауіпті форманы қабылдайды және үлкен шығын әкеледі. Жазғы кезеңде (шілде-тамыз) ормандағы өрттер саны максималды болады, сондықтан да жылдың бұл мезгілінде ормандарда пайда болатын өрттерді тоқтату үшін күштер мен құралдарды енгізу қажет етіледі. Орманда ең үлкен өрт қауіптілікті көрсетеді: жауындар, ауа температурасы және оның ылғалдылығы, жел және бұлтшылдық. Орманда өрт қауіптілік күйді бағалау үшін барлық негізгі факторларды ескеретін, орманның жанғыш материалдарына өрт қауіпті әсер ететін комплексті көрсеткіштер қолданылады.

Дала және егістік массивтері үлкен ауданды алып жатады, олардағы жанғыш материалдар түрлі текті шөптердің өсімдік жамылғысы, егістік дәндері, техникалық мәдениеттер, бұталар, қамыс болып табылады. Бұл материалдардың барлығы кішкентай жандыру көзінен оңай тұтанады, әсіресе тұрақты құрғақ ауа райы кезінде.

Егістік алқаптарының қауіптілігі оның өсуінен жинауға дейін болып табылады. Дала мен егістік массивтеріндегі өрттер өте тез дамиды, өрттің таралу жылдамдығына жел жылдамдығы ерекше әсер етеді. Құрғақ ауа райының нәтижесінде биік егістіктер және шөптер бойынша жалынның таралу жылдамдығы 500-600 м/мин жетеді. Өсімдіктер төмен және сирек болса, сол сияқты жел болмаған кезде өрттер 10-15 м/мин жылдамдықпен таралады.

Даладағы, сол сияқты егістік массивтеріндегі өрттер, ереже бойынша, кеш анықталады, нәтижесінде ол бірнеше мың гектарды қамтиды. Өрттің таралу процесінде отты үлкен арақашықтықтарға тасымалдайтын, ені 12-15 м дейін табиғи және жасанды бөгеттерді қамтитын «құйындар» пайда болады.

Пісіп жетілген егістік массивтеріндегі өрттер жиналған егістіктерге сол сияқты егінді жинауда қолданылатын ауылшаруашылық техникасына қауіп төндіреді, олар түрлі құуларға тарала алады: кептірулерге, кошарларға және т.с.с.

Өрттерді сөндіру тактикасы мен ұйымдастыру негіздері егінді жинау кезеңіндегі облыстық немесе аудандық өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету жоспарында жасалады.

Бұл жоспарда халықты, техниканы, сөндіру құралдарын, байланысты, медициналық көмек және өрттермен күрес бойынша жұмылдыру реті қарастырылады.  Жоспар   мемлекеттік   жергілікті   атқарушы   орнгандардың облыстық немесе аудандық биліктерінің шешімімен бекітіледі. Өрттермен күресті құру және қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін егістік массивтерін ауданы 50 га, шабу ені 10-12 м. дейін аймақтарға бөледі. Егін жинау кезеңіде далаларда кезекшілікті күшейтеді.

Өрт қауіптілік класстары. 

Өрт қауіптілік классына байланысты авиабөлімшелердің және жердегі өрт қызметтерінің жұмысы келесі ретпен регламентталады:

I өрт қауіптілік классы (К 300 дейін) – қауіптің жоқтығы. Жергілікті бақылау от қауіпті жұмыстар орындарында. Авиабақылау жүргізілмейді. Әрекеттесетін өрттерді бақылау және сөндіруде көмек көрсету үшін эпизодтық ұшулар болуы мүмкін. Өртті бақылау пункттерінде кезекшілік өткізілмейді.

• өрт қауіптілік классы (К 300- ден 1000 дейін) – өрт қауіптілігі аз.

Жергілікті бақылау I және II өрт қауіпті класстар аймақтарында және азаматтардың демалу орындарында өткізіледі, авиабақылау – 1-2 күннен кейін, ал өрттер бар болған кезде – күн сайын 1 рет. Өртті бақылау пункттерінде және өрттер туралы мәліметтерді қабылдау пункттерінде кезекшілік ұшақтар мен тікұшақтардан 11-ден 17 сағ дейін жүргізіледі.

• өрт қауіптілік классы (К 1001-ден 4000 дейін) – өрт қауіптілігі орташа.

Жергілікті бақылау I және Ш өрт қауіпті класстар аймақтарында жүргізіледі, авиабақылау – күніне 1-2 рет, өртті бақылау пункттерінде кезекшілік жүзеге асырылады. Командалар кезекшілік орындарында болады, өрт-техникалық жабдықтарды және өрт техникасын қолдануға дайындайды.

• өрт қауіптілік классы (К 4001-ден 10000-12000 дейін) – өрт қауіптілігі жоғары. Жергілікті бақылау объектілер, қоймалар, демалу орындарының орналасу жерлерінде жүргізіледі. Авиабақылау – әрбір маршрут бойынша екі реттен кем емес, өртті бақылау пункттерінде кезекшілік 9 дан 20 сағ дейін. Авиакомандалар кезекшілік орындарында толық дайындықта болады, орман шаруашылығының резервті өрт командалары дайындыққа келтіріледі. Радио және басқа да құралдар бойынша орманда отпен ақырын айналысуларын хабарлайды. Орман шаруашылықтары орманға келу рұқсат етілмейтіндігі бойынша мемлекеттік биліктің жергілікті органдарына ұсыныс енгізеді.
• өрт қауіптілік классы (К 10000-12000 артық) – төтенше қауіптілік.

Жергілікті бақылау тәуліктің жарық уақытының барлық барысында жүзеге асырылады. Бақылау ДПД, жұмысшылар, милиция көмегімен күшейтіледі. Авиабақылау қосымша авиа құралдарды жұмылдырумен әрбір маршрут бойынша күніне үш реттен кем емес.

Өртті бақылау мұнараларында тәуліктің жарық уақытының барлық барысында кезекшілік жүзеге асырылады. Жердегі командалар орман шаруашылығының жұмысшыларын енгізумен күшейтіледі және кезекшілік орындарында тәулік бойы болады. Оларға қосымша техника беріледі (автотранспорт, тракторлар, бульдозеры и т. д.). Авиационды өрт командаларының саны қауіпті аудандарды күзететін басқа авиа бөлімшелердің есесінен ұлғаяды. Орманда демалуға кіру үшін тиім салынады: орман жанында өрт қауіптілігі туралы щит-сигналдарды орнатады.

Орманда өрттің таралуын шектеу бойынша шаралар.

Өрттерді табысты сөндіру үшін олардың таралуын шектеу жағдайын құру бойынша келесі бір қатар шараларды өткізу қажет:

• өртке қарсы тосқауылдарды құру;
• жолдарды орналастыру;
• су көздерін орнату.

Ормандағы өртке қарсы тосқауылдар ретінде минералданған және басқа да қорғағыш жолақтар, өртке қарсы бөгеттер мен қынаулар, өртке қарсы тосқауылдар қызмет етуі мүмкін. Минералды жолақ – бұл ені 1,4 м дейін жететін, минералдық қабаттарға дейін өсімдіктер жойылған жер жолағы.

Ол төменгі өрттерді тоқтату үшін қызмет етеді, сол сияқты жандыруды (қарсы отты) жіберу үшін тірегіш жолақ ретінде де қолданады. Ені 10 м қорғағыш жолақты орман шекарасында жырту, жандыру және аз жанатын өсімдіктерді отырғызу жолымен құрады. Ені 50 м және одан да артық өртке қарсы үзілулер – бұл өртке қарсы қорғағыш жолақтармен құрылған қылқанды ағаштардан жасалады. Олар орманды ауданы 2-ден 12 га дейінгі аймақтарды бөледі және орман өрттерін сөндіру кезінде жол немесе жолақ ретінде қызмет етеді. Ені 50-60 м жапырақты ормандарды өрттермен күресу жағдайын жақсарту үшін және жоғарғы өрттердің таралуын болдырмау мақсатында жасайды. Өртке қарсы тосқауылдың жалпы ені 12-150 м құрайды. Өртке қарсы қынаулар – орманның құнды өсімдіктерін жер асты өрттерінен қорғау үшін. Қынаулар тереңдігі – минералды қабатқа немесе тасты суларға дейін. Өртке қарсы су көздері – сыйымдылығы 100 м³ жасанды су көздері тәрізді орнатылады, сол сияқты табиғи су көздерінің тереңдігін ұлғайта отырып.