ҚАЗАҚ ҒАЛЫМЫ ӘЗІРЛЕГЕН ҚАТЕРЛІ ІСІККЕ ҚАРСЫ ДӘРІ ӘЛЕМДІК ҚҰНДЫЛЫҚҚА АЙНАЛДЫ

Қазақстандық ғылым тарихында ерекше орын алатын жаңалықтың бірі — қатерлі ісікке қарсы әсер ететін Sovetonko дәрісінің жасалуы. Бұл препаратты биология ғылымдарының кандидаты, отандық ғалым Қуанышбек Сәрсенбай бес жыл бойы зерттеп, 2023 жылы алғашқы нәтижелерін ұсынған. Ерекше атап өтерлігі — дәрі әлемдік деңгейдегі London Rate халықаралық сараптама компаниясы тарапынан 160 миллион АҚШ долларына, яғни 82,8 миллиард теңгеге бағаланып отыр. Бұл — Қазақстан ғылымы үшін бұрын-соңды болмаған құбылыс.

Дәрінің шығу тегі – отбасылық ғылыми мұра

Ғалымның айтуынша, Sovetonko препаратының негізі сонау 1975–1980 жылдары қаланған. Бұл жаңалықтың бастауында Қуанышбектің нағашы атасы, ғалым Совет Дінов тұрған. Ол кісі 2024 жылы өмірден озған. Құрмет ретінде дәріге оның аты берілген — Sovetonko атауы осыдан шыққан. Бұл – тек ғылыми мұра ғана емес, отбасылық рухани мұра, ұрпақтар сабақтастығының ерекше көрінісі.

Зертханалық сынақтар және нәтижелер

2023 жылы жүргізілген алғашқы зертханалық сынақтар дәрінің қатерлі ісікпен күрестегі тиімділігін дәлелдеді. Атап айтқанда, лейкемия, асқазан қатерлі ісігі, жатыр мойны обыры, сондай-ақ Беркитт лимфомасы секілді өте қауіпті онкологиялық ауру түрлеріне қарсы Sovetonko жоғары нәтиже көрсеткен.

Ғалымның айтуынша, кейбір зертханалық үлгілерде 100 пайыздық оң нәтиже тіркелген. Бұл – онкология саласында сирек кездесетін көрсеткіш. Әлемнің медициналық қауымдастығы осындай жетістіктерге тек бірнеше елдің ғана қол жеткізгенін айтады.

Патенттік қорғаныс және халықаралық құқықтық мәртебе

Sovetonko дәрісі қазірдің өзінде Берн конвенциясымен қорғалған. Ол 6 халықаралық патентке ие. Бұл – препаратты әлемнің кез келген елінде заңды қорғау мен құқықтық тіркеуден өткізуге мүмкіндік беретін маңызды құжаттар. Яғни, дәрінің формуласы мен өндіріс процесі халықаралық деңгейде мойындалған және қорғалған.

Бұл жағдай отандық ғылымның тек теориялық емес, практикалық жағының да әлемдік нарықта бағалануының жарқын дәлелі болып отыр.

Инвесторлар қызығушылығы және мемлекеттік үнсіздік

Алайда бұл жетістіктерге қарамастан, ғалым мемлекет тарапынан ешқандай қолдау алмағанын мәлімдеді. Sovetonko-ны зерттеу және сынау жұмыстары алғашында тек жеке инвесторлардыңқолдауымен жүзеге асқан.

Қазіргі таңда дәріні толық сатып алуға шетелдік ірі компаниялар қызығушылық танытып отыр. Бұл ұсыныстар Қазақстан ғылымының халықаралық нарыққа шыға алатынын көрсеткенімен, Қазақстан билігі тарапынан әзірге ешқандай ресми қолдау да, қызығушылық та байқалмаған.

Ғылым мен мемлекеттің байланысы қайда?

Бұл жағдай бір маңызды сұрақты күн тәртібіне қойып отыр: Қазақстан ғылымы үшін мемлекеттің орны мен рөлі қандай? Егер ғалымдарымыз әлемдік деңгейдегі жаңалық ашса, бірақ оны елде қолдауға құлық болмаса, онда біз ғылымды дамытамыз деу – бос уәде болып қалмақ.

Мұндай жаңалықтар елдің тек ғылыми әлеуетін ғана емес, инновациялық, экономикалық және гуманитарлық мүмкіндіктерін де танытады. Sovetonko секілді өнімдер экспортқа шығарылып, елге мол инвестиция тартуға, медициналық туризмді дамытуға және отандық дәрі-дәрмек индустриясын жандандыруға жол ашар еді.

Медицинадағы үміт пен технологиялық төңкеріс

Онкологиялық аурулар – ХХІ ғасырдың ең қауіпті дерті. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегінше, жыл сайын шамамен 10 миллионнан астам адам қатерлі ісіктен көз жұмады. Бұл – ғаламдық деңгейдегі трагедия.

Осы ретте Sovetonko препараты – тек ғылыми жетістік емес, миллиондаған адам өмірін құтқаратын үміт сәулесі. Егер препарат клиникалық сынақтардан толық өтіп, жаппай өндіріс жолына қойылса, Қазақстан медицинасының аты бүкіл әлемге танылып, өз саласының көшбасшылары қатарына енуі мүмкін.

Шетелдік қызығушылықтың астарында не жатыр?

Sovetonko-ға шетелдік компаниялар қызығушылық білдіруде. Бұл – ғылыми өнімнің нақты нарықтық құны бар екенін дәлелдейді. Бірақ, егер Қазақстан бұл мүмкіндікті уысынан шығарып алса, дәрі шетелде өндіріледі де, өз еліміз оны қайтадан қымбат бағаға сатып алуға мәжбүр болады. Бұл – «ақылдыны өзге ел пайдаланып, өзіміз сыртта қаламыз» дегендей ұлт трагедиясына айналуы мүмкін.

Ғалымға қолдау болмаса, ғылымға болашақ бар ма?

Қуанышбек Сәрсенбай секілді ғалымдардың табандылығы, кәсібилігі мен патриотизмі – Қазақстан ғылымының алтын қоры. Алайда оларды қолдаусыз қалдыру – сол байлықты жоққа шығару деген сөз. Мемлекет тарапынан стратегиялық ойлау мен нақты әрекет болмаса, болашағымыз шетел инвесторларының қолында кете беруі ғажап емес.

Ендігі қадам қандай болмақ?

Sovetonko оқиғасы – мемлекетке үлкен тест. Бұл – ғылым мен технологияны дамытуға шын ниет бар ма, жоқ па – соны көрсететін кез. Егер мемлекет осы сәтті пайдаланып, дәріге инвестиция салып, оны ел ішінде өндіру жолын таңдаса, Қазақстан ғылымының жаңа беті ашылмақ.

Мемлекеттік қолдау, клиникалық сынақтардың отандық ауруханаларда жүргізілуі, жергілікті фармацевтикалық өндіріс жүйесінің қатысуы – мұның бәрі елімізге ұзақмерзімді экономикалық, медициналық және ғылыми пайда әкелетін нақты шешімдер болар еді.

Sovetonko – тек дәрі емес. Бұл – Қазақстан ғылымының болашағы. Бұл – үміт. Бұл – мүмкіншілік. Ендігі шешім – мемлекет пен қоғамда. Тарих мұндай мүмкіндікті жиі бере бермейді. Бастысы – оны дер кезінде танып, дер кезінде қолдау.