ЖАСТАР ДЕНСАУЛЫҒЫ: ҚАУІПТІ ӘДЕТТЕР МЕН ҚОҒАМДЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК

Соңғы жылдары жастар арасында энергетикалық сусындарды тұтыну күрт артты. Әсіресе мектеп оқушылары мен студенттер сабаққа дайындалу, түнгі уақытта ұйықтамау немесе көңіл көтеру үшін жиі пайдаланады. Алайда энергетиктердің құрамында жоғары мөлшерде кофеин, қант және жасанды стимуляторлар бар. Бұл заттар қысқа уақытқа күш-жігер беретіндей көрінгенімен, ұзақ мерзімді салдары өте қауіпті. Жүрек соғысының жиілеуі, қан қысымының көтерілуі, ұйқы режимінің бұзылуы мен жүйке жүйесінің қажуы – энергетиктерге тәуелді жастардың жиі кездесетін проблемасы. Әсіресе жасөспірімдер ағзасы толық қалыптаспағандықтан, мұндай сусындардың зияны еселене түседі. Дәрігерлер бұл өнімдерді «жасырын есірткіге» теңейді, себебі бастапқыда әдеттен тыс сергектік сыйлап, кейін ағзаны қалжыратады. Түркістан өңіріндегі дәрігерлердің айтуынша, энергетикалық сусындарға тәуелділікке байланысты ауруханаға түскен жастардың саны жылдан жылға артып отыр. Бұл мәселе тек медициналық қана емес, сонымен бірге әлеуметтік сипатқа да ие.

Жастарды тұзаққа түсіретін жасырын нарық пен қолжетімді өнімдер

Энергетикалық сусындар мен никотин өнімдеріне шектеулер енгізілгенімен, жасырын нарық әлі де жұмыс істеп тұр. Интернет-дүкендер мен әлеуметтік желілерде жасырын сатылым кең таралған. Жастар кез келген уақытта жеткізу қызметі арқылы бұл өнімдерді оңай ала алады. Тіпті кейбір дүкендер жас ерекшелігін тексерместен, ашық түрде сатуды жалғастыруда. Мұндай қолжетімділік жастарды бақылаусыз тұтынуға итермелейді. Жасырын нарық тек заңды айналып өту құралы емес, сонымен бірге қылмыстық топтардың табыс көзіне айналған. Олар тек энергетиктерді ғана емес, құрамында зиянды қоспалары бар вейп пен темекінің түрлерін де таратуды әдетке айналдырған. Түркістан облысының бірнеше ауданында полиция рейдтері кезінде мектеп маңынан жасырын сатушылар ұсталған жағдайлар тіркелген. Бірақ бұл тек «айсбергтің ұшы» ғана. Жастардың денсаулығына төнген қауіптен бөлек, мұндай нарық оларға заңсыз жолмен ақша табуды қалыпты іс ретінде көрсетіп, қылмыстық мәдениеттің таралуына жол ашып отыр.

Жастардың өмір салтындағы зиянды әдеттердің артуы

Қазіргі жастардың күнделікті өмірінде зиянды әдеттердің үлесі артып келеді. Темекі мен алкогольден бөлек, вейп пен никотин өнімдері, сондай-ақ энергетикалық сусындарға деген сұраныс қоғамды алаңдатып отыр. Бұл өнімдерге қол жеткізу оңай болғандықтан, жасөспірімдер оларды «қалыпты нәрсе» ретінде қабылдап, әдетке айналдырып барады. Дәрігерлер мұндай дағдылардың салдары ұзақ мерзімде жүрек-қан тамырлары ауруларының көбеюіне, жүйке жүйесінің әлсіреуіне, сондай-ақ ерте жастағы тәуелділіктің артуына алып келетінін ескертеді. Түркістан қаласы мен облыстағы мектептерде жасырын түрде вейп пайдаланатын жасөспірімдердің көбеюі ұстаздар үшін де үлкен проблемаға айналды. Бұл жағдай тек медициналық мәселе ғана емес, сонымен бірге тәрбие мен әлеуметтік жауапкершілік тұрғысынан да маңызды.

Отбасылық бақылаудың әлсіреуі және әлеуметтік факторлар

Жастардың зиянды әдеттерге бой алдыруының бір себебі – отбасылық бақылаудың әлсіреуі. Көптеген ата-аналар жұмыста жүріп, балаларының бос уақытын қалай өткізетінін толық қадағалай алмайды. Ал әлеуметтік желілерде зиянды өнімдерді жарнамалау, қысқа видеоларда жастарға «сән» ретінде көрсету бұл әдеттің кең таралуына әсер етеді. Түркістан өңірінде жүргізілген сауалнамаларға сәйкес, жасөспірімдердің жартысынан көбі зиянды өнімді алғаш рет достары арқылы көрген. Бұл орта ықпалының қаншалықты күшті екенін дәлелдейді. Егер отбасы тарапынан бақылау мен қолдау болмаса, бала өзін жалғыз сезініп, қоғамда өз орнын табу үшін осындай әдеттерге бет бұрады. Сондықтан отбасылық тәрбиені күшейту, ата-аналарға арнайы түсіндіру жұмыстарын жүргізу – уақыт талабы.

Қоғамдық денсаулық сақтау мен алдын алу шаралары

Жастардың денсаулығын қорғау үшін тек дәрігерлер емес, жалпы қоғам атсалысуы керек. Түркістан облысында соңғы жылдары салауатты өмір салтын насихаттайтын түрлі акциялар мен спорттық жарыстар жиі ұйымдастырылып жүр. Бірақ олардың ауқымы әлі жеткіліксіз. Алдын алу шаралары жастардың өз ортасында да қолдау табуы тиіс. Мектептерде, университеттерде арнайы дәрістер өткізіп қана қоймай, оларға қызықты әрі баламалы іс-шаралар ұсыну маңызды. Мысалы, спорт секцияларын көбейту, мәдени-көпшілік орындардың қолжетімділігін арттыру – жастардың бос уақытын пайдалы өткізуге мүмкіндік береді. Денсаулық сақтау мекемелері де мектептермен бірлесіп, профилактикалық тексерулер жүргізуді жолға қоюы тиіс.

Заңнамалық қатаң бақылау қажеттілігі

Жастардың денсаулығына қауіп төндіріп отырған өнімдерге заңнамалық тұрғыда шектеулер енгізілгенімен, олардың орындалуы әрдайым тиімді емес. Кей дүкендер жасөспірімдерге вейп пен энергетик сатудан тайынбайды. Бұл – бақылаудың әлсіздігін көрсетеді. Түркістан облысында мұндай заңбұзушылықтар анықталып, айыппұл салынған жағдайлар болғанымен, мәселе түбегейлі шешілген жоқ. Сондықтан заңнаманы күшейту ғана емес, оның орындалуын қатаң бақылау қажет. Жасырын сауданы тоқтату үшін онлайн кеңістіктегі мониторингті де дамыту керек. Әлеуметтік желілерде заңсыз өнім сатушыларды анықтап, оларға тосқауыл қою – Ішкі істер органдары мен уәкілетті мекемелердің басты міндетіне айналуы тиіс.

Жастардың санасын қалыптастырудағы білім жүйесінің рөлі

Жастардың зиянды әдеттерге қарсы тұру қабілеті ең алдымен олардың саналы көзқарасына байланысты. Бұл тұрғыда білім беру жүйесі маңызды рөл атқарады. Мектеп бағдарламасында салауатты өмір салты туралы сабақтарды кеңейту, оқушыларды практикалық мысалдар арқылы үйрету тиімді болар еді. Университеттерде де студенттік клубтар арқылы денсаулыққа қатысты жобалар іске асырылуы тиіс. Түркістандағы бірнеше оқу орнында жастар ұйымдары темекі мен вейпке қарсы акциялар өткізуде, бірақ олардың әсерін күшейту үшін тұрақты түрде қолдау қажет. Егер жасөспірім өз денсаулығы үшін жауапкершілікті ерте сезінсе, ол зиянды әдеттерге жоламайды.

Қоғамдық сенім мен цифрлық мәдениеттің ықпалы

Қазіргі жастардың көп уақыты онлайн ортада өтеді. Сондықтан зиянды өнімдерді жарнамалау көбіне осы кеңістікте жүзеге асады. Жалған ақпаратқа сенгіштік, әлеуметтік желілерде қалыптасқан сән үлгілері жастардың санасын тез өзгертеді. Бұл тұрғыда цифрлық мәдениетті қалыптастыру аса маңызды. Жастарға ақпаратты дұрыс сараптау дағдыларын үйрету, медиасауаттылықты арттыру – зиянды жарнаманың ықпалын әлсіретудің жолы. Түркістан облысында бұл бағыттағы алғашқы жобалар қолға алынғанымен, оны кеңейту қажет. Қоғамдық сенім тек ресми дереккөздерге бағытталса, жастардың алдануы азаяды.