Гидротехникалық құрылыстың бұзылуы дүлей құбылыстардың (жер сілкіністері, дауылдар, опырылулар, көшкіндер және т. б.), конструкторлық қателер, құрылыс жұмыстарын сапасыз орындау, пайдалану ережелерін бұзу, су тасқындарының әсері, су төгінділерінің жеткіліксіздігі және т. б. салдарынан болуы мүмкін.
Гидротехникалық құрылыстың тарихындағы ең ірі апат-Саяно-Шушен ГЭС-дегі ТДМ-дағы авария 2008 жылдың 17 тамызында болған. Апат салдарынан 75 адам қаза тауып, үлкен материалдық шығын келтірілген.
Гидротехникалық құрылыстардағы авариялар кезінде зақымдану ошағы деп адамдардың, жануарлардың және ауыл шаруашылығы дақылдарының түсімінің зақымдануымен және қаза болуымен, шикізаттың, отынның, тамақ өнімдерінің және қоршаған табиғи ортаның бүлінуімен және жойылуымен қоса болатын жердің апатты су басуы, ғимараттар мен құрылыстардың зақымдануы мен қирауы болған аумақ деп аталады. Кезінде прорывах гидроқұрылыстарды қауіп-қатер төндіретін апатты су басуы елді үлкен аумақтарда. Су басқан аумақта су ағысының жылдамдығына, су жіберу толқынының биіктігіне және елді мекеннің гидроқұрылыстан қашықтығына байланысты апатты су басудың төрт аймағын (БҚЗ) бөлу қабылданған.
Апатты су басудың бірінші аймағы тікелей гидроқұрылысқа жалғасып, 6- 12 км созылып жатыр. Су жіберу толқынының биіктігі бірнеше метрге жетеді (бөгет алдындағы судың тереңдігіне, яғни ойылған тереңдігіне байланысты). Бұл аймақта жарылу (су жіберу) толқыны ағу жылдамдығы 30 км/сағ болатын судың қарқынды ағынымен сипатталады.
Екінші аймақ-жылдам ағыс аймағы, 15-20 км / сағ.
Үшінші аймақ-10-15 км/сағ жылдамдықпен және бөгеттен 30-50 км дейінгі ұзақтықпен орташа ағыс аймағы.
Төртінші аймақ-әлсіз ағыс (төгілу) аймағы. Оның ұзындығы жер бедеріне байланысты болады және гидроқұрылыстан 36-70 км құрауы мүмкін.
Гидротехникалық құрылыстары (Бөгеттер, дамбалар, бөгеттер және т.б.) бар су объектілері орналасқан аудандарда әр түрлі себептерге байланысты олардың бұзылу ықтималдығы әрқашан бар. Бұл себептер табиғи апаттар (жер сілкінісі, көшкіндер және т.б.), жобалаудағы немесе құрылыстағы қателіктер, пайдаланудағы кемшіліктер, қасақана қирау және т. б. болуы мүмкін.
Бұл жағдайда өз жолында өнеркәсіптік кәсіпорындардың, елді мекендердің, көлік жүйелерінің елеулі бұзылуына және іргелес аумақтың су басуына әкелетін су ортасының жарылу толқыны пайда болады. Мұндай әсерлердің материалдық шығыны өте жоғары, адамдардың өмірі мен денсаулығына кері қауіп төндіреді.
Өзен арнасының бойымен өз қозғалысындағы жарылу толқыны үздіксіз биіктікті, қозғалыс жылдамдығын, енін және басқа да параметрлерді өзгертеді. Ол су деңгейін көтеру және келесі төмендеу фазалары бар. Су деңгейінің қарқынды көтерілу фазасы жарылу толқыны болып табылады.
Жарылу толқынының фронты қираған ГТҚ — ға жақын арна учаскелерінде жарылу толқынының жылжуы кезінде тік болуы мүмкін және салыстырмалы қиғаш-одан едәуір алыста болуы мүмкін.
Жарылу толқынының фронтынан кейін оның биіктігі қарқынды өсе бастайды, кейбір уақыт аралығында жарылу толқынының жотасы деп аталатын максимумға жетеді. Толқынның көтерілуі нәтижесінде жердің жайылмасы мен жағалау учаскелерін су басу орын алады. Су басу аумағы мен тереңдігі жарылу толқынының параметрлеріне және жергілікті жердің топографиялық жағдайларына байланысты. Көтеруді тоқтатқаннан кейін қалыптасқан ағынға жақын ағынның көп немесе аз ұзақ қозғалыс кезеңі келеді. Бұл кезең су қоймасының көлемі көп болған сайын соғұрлым ұзақ. Су басу аймағының пайда болуының соңғы фазасы су деңгейінің төмендеуі болып табылады.
Жарылу толқынының жойғыш әсері төменгі және жоғарғы бьефтегі су деңгейінің күрт өзгеруінің нәтижесі болып табылады.
Жарылу толқынының пайда болуымен қатар жүретін ГТҚ-дағы апат кезіндегі төтенше жағдайлардың ауқымы арынды фронт ГТҚ түріне, апат түріне (ең алдымен, ойылған өлшемдерге), су қоймасы мен бөгеттің (дамбаның) параметрлеріне, төменгі бьефтегі арнаның сипаттамаларына, сондай-ақ су басуға ұшырайтын жердің топографиялық және гидрографиялық жағдайларына байланысты болады.
Жарылу толқыны оның әрекет ету аймағында орналасқан көптеген ғимараттар мен құрылыстардың қирауы мүмкін. Олардың бұзылу дәрежесі су деңгейінің көтерілу биіктігіне және ағу жылдамдығына, сондай-ақ ғимараттың (құрылыстың) өзінің және оның негізінің сипаттамасына байланысты болады.
Қысынды фронт құрылыстарының қирауы нәтижесінде пайда болатын және негізгі зақымдаушы фактор — толқынды жарылу және тиісінше жергілікті апатты су басумен сипатталатын Төтенше жағдайлар жиі екінші зақымдаушы факторлармен қатар жүреді: өрт — электр кабельдері мен сымдарының үзілуі және қысқа тұйықталуы салдарынан; көшкіндермен, үйінділермен — топырақтың шайылуы салдарынан; жұқпалы аурулармен — ауыз судың, тамақ өнімдерінің және т.б. ластануы салдарынан.
