ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КӨЛІК ЛОГИСТИКАСЫ: ТҮРКІСТАННЫҢ ҮЛЕСІ ҚАНДАЙ?

Салық есебінде, ҚР Салық кодексінің 224-бабының 2-тармағына сәйкес, егер тасымалдауды ресімдеу бірыңғай халықаралық тасымалдау құжаттарымен, ал экспортталатын                               тауарларды    магистральдық    құбырлар    жүйесі                               бойынша тасымалдаған жағдайда – экспортталатын тауарлардың сатып алушыға не аталған тауарларды одан әрі жеткізуді жүзеге асыратын басқа да тұлғаларға берілгенін растайтын құжаттармен жүзеге асырылса, тасымалдау халықаралық болып саналады экспорттың кедендік режимінде ресімделген декларациялар. Егер жолаушы немесе экспортталатын тауарды Қазақстан арқылы бірнеше көлік ұйымдары тасымалдайтын болса, олардың Қазақстан шекарасына тауарды тасымалдау немесе жеткізу (пошта/багажды тасымалдау) басталатын пункті халықаралық тасымалдаудың басталуы ретінде қарастырылуы тиіс.

Қазақстанға бірнеше көлік ұйымдарынан бірнеше көлік ұйымдары әкелген жолаушыларды немесе тауарларды (почта, багаж) тасымалдау халықаралық көлік ұйымының қызметін білдіреді.

Әрине тасымалдау қатынастары көлік түрлерімен тасымалданады және тасымалдаушы «Қазақстан Республикасындағы көлік туралы» 1994 жылғы 21 қыркүйектегі ҚР Заңының 1-бабына сәйкес тасымалдаушы көлік құралын меншік құқығында немесе өзге де заңды негіздерде иеленетін, жолаушыларды, багажды, жүктерді және почта жөнелтілімдерін ақыға немесе жалдау бойынша тасымалдау бойынша қызметтер көрсететін және оған лицензиясы бар заңды немесе жеке тұлға болып табылады. Осы Заңның 15-бабына сәйкес көлік құралдарының қауіпсіздік талаптарына, медициналық-санитарлық нормаларға, еңбекті қорғау және экология нормаларына, халықаралық және мемлекеттік стандарттар мен техникалық шарттарға сәйкестігін айқындайтын сертификаты болуға, сондай-ақ заңнамада белгіленген тәртіппен тіркелуге тиіс.

Тасымалдау шарттарын жасасу кезіндегі жалпы қағидалар мен талаптар ҚР АК 688-707-баптарымен, көлік құқығы нормаларымен және халықаралық келісімдермен (конвенциялармен) регламенттеледі, сондай-ақ тараптардың келісімімен айқындалады. Жүктерді тасымалдау шарттарына байланысты шарттардың мынадай түрлері жасалады:

• жүкті тасымалдау шарты (нақты жүкті біржолғы тасымалдауға жасалады);
• жалдау немесе чартер шарты (жасасу тәртібі, шарттың нысаны және оның түрлері көлік туралы заңнамалық актілерде белгіленеді және ішінара ҚР АК 585 және 591-баптарымен реттеледі);
• көлік экспедициясы шарты (көлік-экспедиторлық қызмет көрсету);
• тікелей аралас (аралас) тасымалдау шарты (тасымалдау бірыңғай көлік құжаты бойынша, бірақ бірыңғай тасымалдаушы немесе экспедитор болмаған кезде жүзеге асырылады).

БҰҰ-ның 1980 жылғы Женева конвенциясында бұл тасымалдар біріктірілген деп аталады. Мұндай тасымалдаудың ерекшелігі –тасымалдау шарты тасымалдау операторымен жасалады, ол басқа қатысушыларды өзі таңдайды және жүкті тасымалдауға мультимодальды көлік коносаментін береді:

• Транзиттік тасымалдау шарты (тарифтік емес реттеу шараларын қолдана отырып және қолданбай);
• Сызықтық коносамент (1968 жылғы 23 ақпанда Брюссельде қабылданған хаттамаға сәйкес түзетулермен 1924 жылғы коносаменттер туралы Конвенцияда қамтылған Гаага-Висби ережелерімен реттелетін теңіз тасымалы шарты);
• Жүктерді тасымалдауды қамтамасыз ету жөніндегі жұмысты ұйымдастыру туралы шарт (тораптық келісім, жүктерді орталықтандырылған әкелуге (әкетуге) арналған шарт және т.б.

Халықаралық тасымалдарды жүзеге асыру кезінде мынадай негізгі нормативтік актілердің талаптары мен шарттарын ескеру қажет:

• Халықаралық аралас жүктерді тасымалдау туралы БҰҰ конвенциясы (Женева, 24 мамыр 1980 ж.);
• Еуропа-Кавказ-Азия дәлізін дамыту жөніндегі халықаралық көлік туралы негізгі көпжақты келісім (Баку қ., 8 қыркүйек 1998 ж.);
• ФИАТТЫҢ халықаралық стандартты аралас жүк тасымалдау ережелері (1992);
• Транзиттік тасымалдар бойынша ЭКҰ негіздемелік келісімі (Алматы қ., 9 мамыр 1998 ж.);
• ҚР Үкіметі    мен    шет    елдердің    үкіметтері    арасындағы жүктерді халықаралық тасымалдау туралы екіжақты келісімдер;
• Халықаралық әуе    тасымалының    кейбір    ережелерін біріздендіруге арналған Конвенция (Монреаль қ., 28 мамыр 1999 ж.);
• «Қазақстан Республикасындағы     көлік    туралы»    1994            жылғы            21 қыркүйектегі ҚР Заңы;
• «Теміржол көлігі туралы» 2001 жылғы 8 желтоқсандағы ҚР Заңы;
• «Азаматтық авиацияны мемлекеттік реттеу туралы» 2001 жылғы 15 желтоқсандағы ҚР Заңы;
• «Автомобиль жолдары туралы» 2001 жылғы 17 шілдедегі ҚР Заңы;
• «Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы» 2002 жылғы 17 қаңтардағы ҚР Заңы;
• «Сауда қызметін реттеу туралы» 2004 жылғы 12 сәуірдегі ҚР Заңы;
• 2003 жылғы 5 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Кеден кодексі;
• 2001 жылғы 12 маусымдағы Қазақстан Республикасының Салық кодексі;
• ҚР МКМ Кеден комитетінің 02.15 №51 бұйрығымен бекітілген ХЖТ кітапшаларын пайдалана отырып, жүктерді халықаралық тасымалдау туралы Кедендік Конвенцияны қолдану ережесі;
• Көлік және коммуникация министрлігінің 1999 жылғы 13 желтоқсандағы

№904-1 бұйрығымен бекітілген ҚР-да халықаралық автомобиль тасымалдарын жүзеге асыру кезінде рұқсат беру жүйесін қолдану жөніндегі ереже;

• «ИНКОТЕРМС 2000» сауда терминдерін түсіндірудің халықаралық ережелері;
• Халықаралық құрама тасымалдардың маңызды желілері және тиісті нысандар туралы Еуропалық келісім (Женева, 1 ақпан 1991 ж.). Қазақстан оған 2002 жылғы 31 Қаңтарда қосылды.
• БҰҰ-ның 1978 жылғы теңіз жүктерін тасымалдау туралы Конвенциясы (Гамбург ережелері);
• 1994 жылы Халықаралық жеке құқықты біріздендіру институты (UNIDRUA) қабылдаған халықаралық коммерциялық келісімшарттардың принциптері;
• Бір жағынан Қазақстан Республикасы, екінші жағынан Еуропалық Қоғамдастықтар мен олардың мүше мемлекеттері арасындағы әріптестік пен ынтымақтастық туралы келісім (Брюссель, 1995 жылғы 23 қаңтар). Қазақстан оны 05.1997 ж. Заңымен ратификациялады.
• ҚР Үкіметінің 2003 жылғы 10 шілдедегі №681 «ҚР-ға тауарлар мен көлік құралдарын әкелуге және әкетуге тыйым салуды, кейбір кедендік режимдерге орналастыруға тыйым салынған тауарлар тізбесін, сондай-ақ жекелеген кедендік режимдерге орналастырылған тауарлармен операциялар жүргізуге тыйым салулар мен шектеулерді бекіту туралы» қаулысы;
• ҚР ҚМ Салық комитеті мен ҚР Кедендік бақылау агенттігінің 2003 жылғы 11/13 тамыздағы №325/386 бірлескен бұйрығымен бекітілген халықаралық іскерлік операцияларда трансферттік бағаларды қолдану кезінде мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру жөніндегі нұсқаулық;
• «Тауарлардың импорты мен экспортын, сондай-ақ Еуразиялық экономикалық қоғамдастыққа мүше мемлекеттің осыған байланысты жекелеген қызмет түрлерін лицензиялаудың бірыңғай қағидалары туралы хаттама жасау туралы» ҚР Үкіметінің 2004 жылғы 20 қыркүйектегі №974 қаулысы;
• «Қауіпті қалдықтарды тасымалдау, оның ішінде тиеу-түсіру жұмыстарын орындау қағидаларын бекіту туралы» ҚР Көлік және коммуникация министрінің 17.02.06 ж. №48 бұйрығы.

Бұл тізім толық болмауы мүмкін, бірақ оның ұзындығы халықаралық жүк туралы заңнаманың үлкен маңызы бар екенін және оны дұрыс қолдану үшін білімді заңгерлердің заңгерлік көмегі қажет екенін көрсетеді. Жоғарыда сипатталған жүктерді тасымалдаудың әрбір шарты өзінің бірегей аспектілерінің жиынтығына ие. Дегенмен, олардың барлығы ұлттық заңнамада немесе халықаралық шарттарда көзделген барлық маңызды ережелерді, сондай-ақ аталған келісімге қатысушы тараптар арасындағы қатынастарға қолданылатын іскерлік тәжірибені қамтуы тиіс.