ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙ КЕЗІНДЕ ЖАРАҚАТ АЛҒАНДАРҒА АЛҒАШҚЫ КӨМЕК-2

Зақымдалған аяқ-қол міндетті түрде қимылсыздандырылады, се- бебіжәбірленгенадамдардың75%дейінаяқ-қолдарысыңғанболады. Атап өтілген медициналық көмек шараларын көрсетумен бір мезетте жәбірленген адамға көптеп тамақ береді.

ҰБС жәбірленген адамдарды көшіруді ең алдымен ең аятын көлікпен – зембілмен жатқан күйінде эвакуациялау қажет.

• тарау

ДЕСМУРГИЯ НЕГІЗДЕРІ

Алғашқы медициналық көмек көрсеткен кезде жәбірленген адамдарға табиғи апат және техногенді апаттар кезінде дененің зақымданған жеріне таңғыш таңу көптеген жағдайларда жедел іс- шара.

Таңғыштар әртүрлі мақсаттарда қолданылуы ммүмкін. Көбінесе таңғыш жараға зақымданған тіндерді қосымша микробтар енгізуден қорғау және қан кетуді тоқтату (қысып байланған таңғыш) мақса- тында, күйген беттерді немесе үсіген жерлерді жабу үшін, сондай-ақ дененің зақымдалған бөлігінің қозғалғыштығын шектеу үшін таңылады.

Әрбір таңғыш екі бөлшектен құралған: зақымдалған тіндер ошағы жабылатын таңу матери¬алынан, және материалды жәбірлен- ген адамның терісінде бекіту үшін пайдаланылатын. Таңу материал- дарын бекіту тәсілі бойынша материалды жарағат маңындағы құрғақ теріге (желімдік, коллодийлі, лейкопластыр¬ь таңғыштар) әртүр- лі тәсілмен жабыстыратын таңғыштар, дененің әртүрлі бөліктерін бекіту үшін бинттер орнына қолданылатын, көбінесе жоғары қолдар- ды (қолды ілу) бекіту үшін үшкіл орамалды таңғыштар, сақпанша таңғыштар, оларың көмегімен беттің зақымданған бөліктері жабы- лады (мұрын, иек, жоғарғы ерін), негізінен бұт жараларын емдеген кезде пайдаланылатын Т-тәрізді таңғыштар, икемді торлы-түтікшелі бинттер («рэтэласт») және т.б. деп ажыратылады.

Атап өтілген таңғыштардың көпшілігі жәбірленгендер саны бір- ден көбейіп кетуімен төтенше жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсеткен кезде онша жарамды емес. Біреулері таңу матери- ал жара бөліндімен қапталған теріге бекіте алмағандығы, екіншілері таңу материа¬лының жеткілікті ұзақ уақыт ішінде тығыз жабысуды қамтамасыз етпегіндігі, үшіншілері таңғыштан ауаның булануына бөгет жасап, жараны кептіру қағидасына қанағаттандырмағандығы үшін жарамсыз. Сондықтан кеңінен тараған, шұғыл жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсеткен кезде пайдаланылатындары таңу құралдарын бекіту бинтпен жүзеге асырылатын бинт таңғышта- ры болып табылады. Олар жеткілікті берік, икемді, тінге қажетті қысым тудырады.

Таңғыштарда пайдаланылатын таңу материалдарына дәке және мақта жатады. Көбінесе мақта матасынан дайындалған, 1 см2 аудан- ды 10 х 12 жібі бар сирек тор тәрізді бинт қолданылады. Бинт икемді, гигроскопиялық болуы, зарарсыздандырған кезде өзінің қасиеттерін жоғалтпауы және тіндерді қоздырмауы тиіс. Дәкеден фабрикалық тәсілмен немесе тікелей емдеу мекемелерінде әртүрлі таңғыш бұйымдарды дайындайды: ұзындығы және ені әртүрлі дәкелер, өлшем- дері әртүрлі сулықтар, дәке түйіршіктер, білтелер және өзг. Дәкеден жасалған бұйымдарды не тікелей емдеу мекемелерінің зарарсыздан- дыру бөлімдерінде автоклавтаумен, не болмаса арнайы мекемелерде радиациялық зазарсыздандыру әдісімен зарарсыздандырады.

Өте құнды таңу материалы – көптеген жағдайда дәкеге ұқсас қасиеттерге ие мақтадан жасалған гигроско¬пиялық мақта. Қазіргі таңда мақта шығынын үнемдеу мақсаттарында мақтаға 10% вискоза- ны – сүректі цел¬люлозаның қайта өңдеу өнімін қосады. Мақта-ви- скозды мақта бүтін мақта қасиеттерін жоғалтпайды, ол толық құнды таңу құралы ретінде қолдануға жарамды.

Жаралар жиілігі бойынша ашық зақымдалулар жетекші орын ала- тын төтенше жағдайлар жағдайларында жаңа жараларға салынатын бинт таңғыштарының мәні әсіресе маңызды және алғашқы медици- налық көмектің маңызды іс-шарасы болып есептелуі тиіс.

Жаңа жараларға салынатын таңғыш алғашқылық деп аталады; ол келесі талаптарға жауап беруі тиіс:

зарарлы болуы, тек осындай жағдайда ға ол өзінің алғашқы міндеті – жараны екіншілік инфекцияданқорғауды орындайды;

дененің зақымданған бөлігінің қажетті тыныштығын қамтамасыз етіп, жараның тек өзін ғана емес, сондай-ақ зақымдалудың бүкіл ай- мағын немесе аяқ-қол сегментін жабады;

оның бетінде қан болмайтындай жеткілікті көлемді болуы. Қан сіңген таңғышта сырттан таңғыш арқылы зақымданған тіндерде олардыңкейінгідауымен микробтардыңеркін енуіүшін жағдай туды- рылады. Сондықтан таңғышты салған кезде дәкенің бірінші қабатта- рының үстіне қалыңдығы жарадан қан кету деңгейімен анықталатын мақтаныңқабаты, содан кейін дәкенің немесе дәке сулықтардыңтағы бірнеше қабаты қойылады, содан кейін салынған таңу материалы бинтпен мықтылап бекітіледі;

айтарлықтай қарапайым болуы, себебі жәбірленгендердің көптеген саны пайда болуымен шұғыл жағдайлар жағдайларында таңғыштарды олалды таңу техникасы бойынша минималды дайын- дығы бар адамдар таңады.

Алғашқы таңудың осы талаптарына таңу материалының кешенін қамтитын жеке таңу пакеті: бинт пен бинт ұшына бекітілген бір не- месе екі мақта-дәке жастықшалар жауап береді. Егер жекетаңу пакеті болса, дененің кез келген бөлігінің жарасын сенімді жабуға болады.

Таңғышты таңудын алдында жараны алғашқы бактериалдық ла- стануын азайту мақсатында ғана емес, сондай-ақ екінші микробтық ластанудың алдын алу мақсатында әрқашан өңдеу қажет. Ол үшін киім шеттерінен кемінде 10 – 12 см шегініп, жараның бүкіл аймағын киімнен босату қажет. Кесілген жаралар кезінде терінің 3 – 4 см йо- донатпен, жасыл гауһар ерітіндісімен, спиртпен немесе басқа қолда бар антисептиктермен, антисептик тікелей зақымданған тінге тимей- тіндей майлайды.

Зақымды жараларда беттерде бөгде денелер – жәбірленуші киім- дерінің қиындылары, жер түйіршіктері, ағаш кесектері және т.б. бо- луы мүмкін. Бұл бөтен заттарды жара бетінен зарарлы бинт немесе зарарлы сулық тілімімен жою, содан кейін тері шеттерді кесіп алған жаралардағыдай антисептик ерітіндісімен майлау қажет.

Жалаңаяқ адам шөпте жатқан сымды немесе қоқыста едірейіп тұрған шегені басып кеткенде пайда болған табан өкшесінің шан- шылған жаралары мұқият өңдеуді талап етеді. Сым немесе шеге жара арнасында былғаныш немесе тот басуды қалдырып, айтарлықтай те- рең енуі мүмкін. Тар жара арнасы және табан өкшесінің қалың, ішіна- ра қабыршықтанған терісі жара бөліндісінің сыртқа бөлінуіне бөгет болады. Мұндай жаралар табан флегмондының немесе сірспесінің себебі болуы мүмкін. Сондықтан жарылған жарасымен өкше терісін таза сумен мұқият жуу, кептіру, антисептик ерітіндісімен майлау және жараға зарарлы таңғышты таңу қажет.

Таңу материалын бекіту үшін пайдаланылатын барлық құралдар- дың ішінде ең сәйкес келетіні бин болғандықтан, алғашқы таңулар көптеген жағдайларда бинттік болып табылады.

Бинтпен таңудың бірнеше типі болады (15.1-сур), олардың үлестіріп күрделі түрлерін шығарады.

Қарапайым айналма таңғыш цилиндрлік пішінді дене учаскелерін- де (иық, мойын, жіліншік, білек және т.с.с.) жараларды бинтпен орауға ыңғайлы. Бинттің ұшын оралатын бөлікке қойып, сол қолмен ұстап тұрып, оң қолымен бинтті ашып, айналымдары бір бірінің үстіне жата- тындай орайды (15.1, а, б-сур). Шиыршықтық таңғышты екі-үш айна- лып бастайды, ал содан соң қиғашынан, шиыршық бойынша, алдынғы жүрісті шамамен үштен бір еніне жауып жүргізеді.

Майысқан жерлері бар таңғыш конус тәрізді пішіні бар дене учаскелеріне арналған (тізе, жіліншік). Ол бірнеше шиыршық жүрі- стен, әр қайсын бүктеп жасалады: бинтті жай шиыршық таңғышқа арағанда, одан сайын қиғаштап жүргізеді, бинттің астынғы шетін сол қолдың үлкен саусағымен ұстап тұрып, бинтті оның астынғы шеті үстінгі болатындай бүктейді (15.1, г-сур).

Бинттің келесі жүрісі «қарнымен» денеге ереже бойынша емес, «арқамен сыртқа қара» жасалады. Бірінші бүктелген жерінің деңгей- іне жеткен кезде, бинтті қайтадан бүктейді, енді бинтті денеге «арқа- сымен» орайды. Барлық бүктеулерді бір сызық бойынша жасаған жөн.

Сырғымалы таңғыш (15.1, д-сур) шина, гипс астына салынатын материалдыбекітуүшін, соныменқатартаңғыш материалдыаяқ-қол- дың елеулі бөлігінде алдын ала бекіту қажет болған кезде қолданыла- ды. Бинтті екі-үш айналма жүріспен перифериялық ұштың қасынан бекітіп қойып, бинттің келесі жүрістерін бинттың әр айналымы ал- дындағысымен жанаспайтындай жасайды.

Биинт таңғышы дененің кез келген бөлігінде айналма немесе шиыршыққана болаалмайды, ол міндетті түрдедененің бинтталатын бөлігіне тығыз жабысуы үшін 8-тәрізді жүріспен бекітілуі тиіс. Бинт- тің сегізтәрізді жүрістері буындарға, кеудеге салынатын таңғыштар- да қолданылады. Мұндай таңғыштың қарапайым түрі – желке мен мойынға крест тәрізді таңғыш.

Дененің бинтталатын бөлігін, әсіресе, аяқ-қолды ол таңғышты салғаннан кейін болатын күйдебекітукерекекенін естесақтаған жөн. Дұрыс салынған таңғыш ауыртпау және аяқ-қолдың перифериялық бөлігінде қан айналымын бұзбауы тиіс.